Sprawdzamy, kiedy najlepiej zrobić badania hormonalne, aby wyniki były najbardziej wiarygodne.
Zaburzenia w wydzielaniu hormonów mogą powodować problemy z zajściem w ciążę. By sprawdzić, czy to właśnie hormony przedłużają nasze starania o dziecko, warto wykonać badania hormonalne. Kiedy najlepiej to zrobić, aby wyniki były wiarygodne?
Kiedy funkcjonowanie układu hormonalnego (inaczej endokrynnego) zostaje w jakiś sposób zakłócone, dochodzi do zachwiania równowagi hormonalnej w organizmie. A ta jest niezwykle ważna, bo każdy hormon wpływa na pozostałe – jeśli jednego brakuje bądź jest go zbyt dużo, także inne zaczynają wymykać się normom. Wiąże się to z pewnymi objawami, z których część może być dla samej kobiety niezauważalna, część zaś może skutecznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. To m.in. zaburzenia miesiączkowania, nadmierna potliwość, złe samopoczucie, przewlekłe zmęczenie, wahania nastroju, spadek libido, nadmierna senność lub przeciwnie – bezsenność, a także problemy z cerą (np. zmiany trądzikowe, przebarwienia).
Jednym z poważniejszych objawów zaburzenia gospodarki hormonalnej są przedłużające się starania o dziecko. I chociażby z tego względu warto wiedzieć, co i w jaki sposób rządzi naszą gospodarką hormonalną. Znajomość ważnych hormonów oraz ich roli i optymalnych wartości pozwoli trzymać rękę na pulsie i w odpowiednim momencie powiedzieć organizmowi: sprawdzam.
Ważne badania hormonalne to: FSH, LH, estradiol, progesteron, prolaktyna oraz hormony tarczycy.
A najprostszym sposobem na sprawdzenie, czy układ hormonalny działa prawidłowo, jest wykonanie tzw. profilu hormonalnego, czyli określenie poziomu stężenia poszczególnych hormonów. W skład wspomnianego profilu wchodzą przede wszystkim pomiary: FSH, LH, estradiolu, progesteronu, prolaktyny oraz hormonów tarczycy. Ważna informacja, o której należy pamiętać, zanim wybierzemy się do punktu pobrań: badania poszczególnych hormonów wykonuje się w określonych dniach cyklu. Tylko wtedy dadzą wiarygodne i pewne wyniki. Wszystkie badania łączy jedno – najlepiej zgłosić się do placówki w godzinach porannych, a w sytuacji idealnej – między godziną 8 a 10. Pamiętajmy, że niektóre hormony zmieniają się rytmie dobowym i są zależne od wysiłku czy stresu. Jeśli to możliwe, warto więc zadbać, aby kilka dni poprzedzających pobranie krwi nie odbiegało szczególnie od typowych (przykładowo: lepiej zrezygnować z badań tuż po powrocie z urlopu).
Folitropina (FSH) i lutropina (LH)
To gonadotropiny, które pozwalają ocenić wydolność jajników. FSH stymuluje proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, LH odpowiada z kolei za pęknięcie pęcherzyka w jajniku. Badanie tych hormonów wykonuje się na początku cyklu miesiączkowego: optymalnie w 3 – 5 dniu cyklu. Normy dla LH i FSH mieszczą się zazwyczaj w granicach 2 – 10 jednostek, zaś za idealne uznaje się stężenia 5-7. Co jeszcze istotne, w pierwszej fazie cyklu (do około 12 dnia) powinny zachowywać proporcje 1:1. Wskazuje to na prawidłową pracę przysadki i wydzielanie hormonów w rytmie pulsacyjnym.
Jeśli zarówno LH, jak i FSH są zdecydowanie powyżej normy: 18 – 21 jednostek, zazwyczaj świadczy to o zbliżającej się menopauzie. Obniżone stężenia LH i FSH mogą z kolei sugerować problemy z przysadką mózgową, które są wskazaniem do poszerzenia diagnostyki. Podniesiony poziom FSH pojawia się też w pierwotnej niewydolności jajników oraz przy zespole policystycznych jajników. Obniżony poziom FSH może świadczyć o niewydolności przysadki mózgowej (która może prowadzić do wtórnej niewydolności jajników), a także o guzach przysadki. Obniżenie stężenia LH sugeruje niedoczynność przysadki mózgowej lub podwzgórza, zaś podwyższenie – niewydolność jajników.
Estradiol – badania
Estradiol to hormon czuwający nad prawidłowym przebiegiem cyklu owulacyjnego. Poziom estradiolu można sprawdzić przy okazji badania FSH i LH – na początku cyklu miesiączkowego, w 3-5 dniu, czyli w fazie folikularnej. Jest ona bardziej estrogenozależna i wtedy występują wyższe stężenia tego hormonu. Czasami jednak badanie to wykonuje się później – między 12 a 14 dniem cyklu, a wszystko zależy od celu badania i wskazań lekarza.
Podwyższony poziom estradiolu fizjologicznie występuje przed owulacją. Inne stany, które powodują wzrost jego stężenia to ciąża, a także różnego rodzaju schorzenia, jak nowotwory jajników, jąder, nadnerczy, choroby wątroby czy nadczynność tarczycy. Obniżony poziom estradiolu może wskazywać na niedoczynność jajników lub przysadki mózgowej czy PCOS.
Progesteron – badania
Progesteron to hormon niezbędny do tego, by szczęśliwie donosić ciążę. To dzięki niemu zarodek może zagnieździć się w błonie śluzowej macicy. Badanie poziomu progesteronu wykonuje się około 21 – 23 dnia cyklu (przy 28 dniowych cyklach), dzięki czemu można wychwycić, czy kobieta ma owulację. Optymalnie jest wykonać badanie 7 dni po owulacji. Przykładowo: jeżeli z obserwacji cyklu wynika, że owulacja przebiega 12 dnia, dodajemy do tego 7 dni i wykonujemy badanie około 19-20 dnia cyklu.
Wyniki progesteronu powyżej 5 jednostek świadczą o tym, że najprawdopodobniej owulacja miała miejsce (wynik idealny mieści się w zakresie 10-15 jednostek). Warto jednak pamiętać, że wyniki te trzeba też zastawić z objawami, wskazującymi na owulację, jak zmiana śluzu szyjkowego czy wzrost temperatury ciała. Stężenie progesteronu poniżej 2 ng/ml w połowie fazy lutealnej z dużym prawdopodobieństwem świadczy o cyklu bezowulacyjnym. Wzrost stężenia powyżej normy może świadczyć o guzach jajnika, nadnerczy, torbielach jajnika czy niewydolności wątroby.
Spadek stężenia progesteronu może być spowodowany poronieniem, brakiem owulacji oraz zaburzeniami funkcji łożyska.
Prolaktyna – kiedy badać?
Prolaktyna to hormon szczególnie istotny w czasie laktacji – to właśnie on odpowiada za produkcję pokarmu w gruczołach piersiowych oraz zahamowanie miesiączki w tym okresie. Prolaktynę warto zbadać zwłaszcza u kobiet z niskim LH i FSH, u których występują zaburzenia cyklu miesiączkowego.Poziom prolaktyny w organizmie można oznaczyć w tym samym czasie, co poziom progesteronu – około 21 dnia cyklu. Niektóre źródła jako termin odpowiedni do zbadania stężenia tego hormonu wskazują okres między 2 a 5 dniem cyklu. Jeśli jednak chcemy ocenić stężenie prolaktyny po owulacji zdecydowanie wykonamy badanie właśnie w drugiej połowie cyklu. Co jeszcze jest istotne w przypadku badania prolaktyny? Zaleca się zgłosić do punktu pobrań na 2-3 godziny po przebudzeniu, po co najmniej 8 godzinach snu i na czczo. Na 3- 4 dni przed pobraniem krwi zaleca się wstrzemięźliwość seksualną, unikanie stresu, rezygnację z alkoholu oraz nadmiernej aktywności fizycznej – czynniki te mogą wpływać na wzrost stężenia prolaktyny, dając niemiarodajne wyniki.
Fizjologiczne zwiększenie stężenia prolaktyny występuje w ciąży, w trakcie karmienia piersią oraz w sytuacjach stresowych. Wzrost stężenia prolaktyny poza tymi okresami może świadczyć o: PCOS, niedoczynności tarczycy, gruczolaku przysadki, chorobach podwzgórza, hiperprolaktynemii czy niewydolności wątroby. Może też być spowodowany stosowaniem niektórych leków. Spadek stężenia prolaktyny poniżej dolnej granicy normy może świadczyć o stosowaniu określonych leków, ale także o niedoczynności przysadki.
Hormony tarczycy – badania
Hormony tarczycy (TSH, FT4, FT3) można badać niezależnie od dnia cyklu, choć optymalnym terminem będzie 3 dzień po rozpoczęciu menstruacji. Jak już zostało wspomniane, każdy hormon wpływa na pozostałe – nie inaczej jest w przypadku zaburzonej pracy tarczycy. Jej niedoczynność wpływa na podwyższenie stężenia prolaktyny, co z kolei powoduje zahamowanie owulacji, a w następstwie wydzielanie niewystarczającej ilości progesteronu. Dlatego też ocena pracy tarczycy jest niezwykle ważna w diagnostyce zaburzeń hormonalnych. Podstawą jest stężenie hormonu tyreotropowego, czyli TSH. Warto jednak pomyśleć o rozszerzeniu diagnostyki o tzw. trójkę tarczycową: TSH, FT3 i FT4.
Optymalne stężenie TSH różni się w zależności od wieku. U kobiet chcących zajść w ciążę powinno mieścić się w granicach od 0,340 do 2,5 uIU/ml. Za najbezpieczniejsze uznaje się stężenia w zakresie od 1 do 1,5 uIU/ml. Jeśli wynik mieści się powyżej lub poniżej tych granic, należy poszerzyć diagnostykę o wspomniane FT3 i FT4.
Podniesiony poziom TSH występuje w przypadku niedoczynności tarczycy (Hashimoto) i wtórnej nadczynności tarczycy spowodowanej wzrostem TSH z przyczyn przysadkowych. Obniżony poziom TSH może świadczyć o istnieniu przyczyny pierwotnej – nadczynności tarczycy (choroba Gravesa i Basedowa) oraz przyczynie wtórnej spowodowanej niewydolnością przysadki lub podwzgórza. Może też być skutkiem urazu, nowotworu, martwicy poporodowej czy stanów zapalnych. Obniżenie poziomu TSH notuje się również w czasie ciąży, stosowania niektórych leków czy w trakcie chorób przewlekłych związanych z układem krążenia. Jeśli T3 występuje w organizmie w zbyt dużej ilości, może prowadzić do kłopotów z zajściem w ciążę. Jeśli to stężenie T4 jest za wysokie, może powodować problemy z zapłodnieniem, a także komplikacje w przebiegu ciąży.
Teraz o badaniach hormonalnych wiesz już wszystko!