Bajkowa terapia

Czy jednak rola bajek ogranicza się tylko do pomocnego „usypiacza”? To oczywiście tylko jedna, choć nieoceniona, funkcja barwnych opowiadań dla najmłodszych.

Przyjemne z pożytecznym

Jak się okazuje, czytanie bajek jest niezwykle ważną metodą oddziaływania terapeutycznego we wczesnym okresie rozwoju dziecka. Bajka dostarcza nowych słów, uczy prawidłowego formułowania myśli w wyrazy oraz łączenia je w zdania. Uczy dziecko słuchać i rozumieć, przynosi nowe informacje o otaczającym je świecie, rozwija wyobraźnię oraz poprawia koncentrację. Słuchanie bajek kształtuje u dziecka umiejętności uogólniania, porównywania, wnioskowania, samooceny. Pozwala mu przyswoić sobie pojęcia abstrakcyjne, które trudno by mu było zrozumieć bez właściwego kontekstu (jak np. miłość, przyjaźń, współczucie). Daje szansę na poznanie nowych doświadczeń, innych niż te, które są mu dane na co dzień. Historie poznawanych bohaterów kształtują system wartości oraz postawy moralno-społeczne dziecka.

Poza wymienionymi istnieje jeszcze szereg innych zalet czytania, wśród których pominąć nie można tej najprostszej – czytanie to doskonały sposób na spędzanie wolnego czasu z maluchem.

Problemy małe i duże

Powyższe zalety czytania bajek w mniejszym czy większym stopniu zapewne każdemu są znane. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę z tego, że ów prosty i bardzo przyjemny sposób na spędzanie czasu może być także swego rodzaju terapią. Bajkoterapia, czyli najprościej – terapia przez bajki, okazała się w badaniach psychologów dobrym sposobem na pomoc dziecku (szczególnie w wieku 4-9 lat) w adaptacji do trudnych życiowych sytuacji emocjonalnych.

Jakie to sytuacje? To wszelkie „przejścia” w życiu malucha, jak np. powrót mamy do pracy, pierwsze wizyta w przedszkolu, pojawienie się nowego dziecka w rodzinie, wypadek kolegi z podwórka, śmierć babci itp. Często uznajemy, że milczenie jest w tym wypadku lepsze i decydujemy za dziecko o tym, że powinno o zdarzeniu zapomnieć. Tymczasem „nieomówione”, zdarzenie to staje się dla dziecka jeszcze bardziej tragiczne i zagrażające.

Nie tylko owe wydarzenia wielkiej rangi mogą znacznie wpłynąć na psychikę dziecka. Jako dorośli nie zawsze zdajemy sobie sprawę, że codzienne, banalne z pozoru sytuacje, na które niekiedy prawie nie zwracamy uwagi bądź poświęcamy im jej niewiele, mogą się dla dziecka okazać ogromnym przeżyciem. Niekiedy maluch danego zdarzenia po prostu nie zrozumie właściwie, zaś my, z uwagi na ową jego banalność, nie przepracowujemy go z dzieckiem, nie poświęcamy mu czasu ani zainteresowania. W efekcie tego, zdarzenia zostają w pamięci dziecka na długo skojarzone z wywołanym przez nie uczuciem, np. lęku, wstydu czy poczucia winy. Takie przeżycia mogą wpłynąć na późniejsze sposoby reagowania dziecka nie tylko w takich samych, ale nawet podobnych sytuacjach.

Na kłopoty – bajka

Reagowanie na wszelkie stany emocjonalne dziecka, odczytywanie tego, co dzieje się w jego nie do końca jeszcze ukształtowanym umyśle, nie jest rzeczą prostą. Wielu rodziców jednak bardzo stara się owe emocje odczytywać i reagować na wszelkie zmiany w zachowaniu malca. Jak się jednak okazuje, rozmowa o doznanych przeżyciach nie zawsze pomaga. Wytłumaczenie dziecku tego, co się dzieje oraz dlaczego tak musiało się stać „w prostych słowach” nie zawsze jest łatwe.

Tu właśnie z pomocą przychodzi bajka. Okoliczności, w jakich rozgrywa się przedstawiana w bajce historia, są podobne do tej, w której znajduje się samo dziecko, akcja jednak rozgrywa się w świecie całkowicie wymyślonym. Bohaterami jej są zabawki, ufoludki, zwierzątka. Czasami do bajkowego świata trafiają także dzieci. Celem przedstawiania malcowi tego rodzaju historii jest zaoferowanie mu tego, czego aktualnie potrzebuje: wsparcia, zrozumienia, akceptacji, zaprezentowania mu nowych strategii myślenia oraz sposobów działania w trudnej sytuacji. Bajki terapeutyczne zawierają bowiem specjalne elementy kompensujące określone, „naruszone” potrzeby dziecka (niekiedy kompensujące po prostu uczucie takiego naruszenia), jak np. bezpieczeństwo, miłość, akceptacja.

Jak działają bajki terapeutyczne?

Zadaniem bajek jest oswojenie dziecka z sytuacją zagrożenia poprzez przedstawienie mu jej w sposób prosty, obrazowy, łatwy do zrozumienia. Bajka terapeutyczna uczy racjonalizowania problemu, wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy zdarzeniami, zapoznaje ze słownictwem, pozwalającym wyrażać emocje. Pokazuje wzory skutecznego działania w podobnych sytuacjach, pozytywnego myślenia, nastawienia na działanie. Zachęca także do mówienia o zaistniałych problemach i emocjach. Dzięki bajkom terapeutycznym dziecko zyskuje poczucie, że nie jest samo oraz że inni mają podobne problemy i odczucia.

Jakie bajki?

Bajki terapeutyczne można podzielić na trzy podstawowe rodzaje:

• psychoedukacyjne;
• psychoterapeutyczne;
• relaksacyjne.

Bajki psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne pokazują dziecku metaforę sytuacji, w której samo się znajduje, tak więc bohater bajki to jakby „drugie ja” dziecka, ważne jednak, aby nie posiadał on cech wyraźnie identyfikujących go z maluchem. Bohater ten, problemy których doświadcza powinien rozwiązywać za pomocą środków, jakie można wykorzystać także w normalnym świecie. Co ważne, w rozwiązaniu kłopotów pomagają mu inne postaci. Bohaterowie nie ukrywają swoich uczuć, mówią o swoich lękach, obawach, ważne jednak by w treści bajki znalazły się także elementy humorystyczne.

Bajka taka nie powinna zawierać dosłownego morału, nazbyt pouczać dziecka, gdyż jej celem jest jedynie przedstawienie sytuacji oraz możliwych do zastosowania rozwiązań. Istnieją pewne różnice w przeznaczeniu obydwu rodzajów bajek. Bajki psychoedukacyjne mają na celu dokonanie zmian w zachowaniu dziecka, powinny dawać wzory określonych zachowań. Bajki psychoterapeutyczne mają bardziej rozbudowaną fabułę, a ich celem podstawowym jest wyrównanie niezaspokojonych u dziecka potrzeb, a niekiedy podniesienie samooceny.

Co ważne, oba rodzaje bajek można wykorzystywać także jako działanie prewencyjne, a więc w sytuacji, kiedy wiemy, że wkrótce nastąpi trudne dla dziecka zdarzenie. Bajki relaksacyjne mają służą zaś odprężeniu, obniżeniu napięcia psychicznego i mięśniowego, np. po emocjonalnie wyczerpującym dniu, trudnym, stresującym wydarzeniu.

Skąd wziąć bajkę?

Bajki mogą wymyślać sami rodzice, którzy najlepiej wiedzą, z jakim problemem emocjonalnym zmaga się ich dziecko. Zanim jednak sami zaczniecie tworzyć tego rodzaju historie, warto podeprzeć się sprawdzonymi przykładami, których wiele można znaleźć w internetowych księgarniach czy chociażby na stronach poświęconych bajkowej terapii. Ponadto, w specjalnym serwisie dotyczącym tego rodzaju terapii: www.abcbaby.pl można zamówić tekst bajkoterapeutyczny przygotowany indywidualnie dla danego dziecka. Bajki piszą tam osoby, które na co dzień pracują metodą bajkoterapii. Oczywiście bajkoterapia nie polega na jednorazowym zaprezentowaniu dziecku konkretnej historii – jest to proces, który musi potrwać określony czas. O przeczytanych bajkach z dzieckiem nie trzeba rozmawiać, można pozostawić mu ją do przemyślenia, chyba, że samo takiej rozmowy potrzebuje.