Fakt, że retinopatia cukrzycowa pogarsza się w trakcie ciąży, pozostaje bezdyskusyjny. Jakie są zasady postępowania przy retinopatii cukrzycowej w ciąży?
Cukrzyca typu I jest przyczyną powikłań w mniej niż 0,5% wszystkich ciąży. W okresie przed wprowadzeniem insuliny ryzyko poronienia i śmiertelność noworodków sięgała 60% u matek z cukrzycą, jednak obecnie te wskaźniki są zbliżone do zdrowych ciężarnych. Ryzyko posiadania potomstwa obciążonego cukrzycą wynosi: dla w przypadku, gdy choroba dotknęła matkę: 1-3%, gdy chory jest ojciec: 6%, a w przypadku obojga rodziców – 20%.
Fakt, że retinopatia cukrzycowa pogarsza się w trakcie ciąży, pozostaje bezdyskusyjny. Retinopatia tła, najczęściej towarzysząca kobietom w ciąży polega na występowaniu drobnych, tętniakowato rozdętych naczyń włosowatych (mikroaneryzmaty) i punkcikowatych krwotoków. Ta postać cukrzycowych zmian na dnie oczu może ulec nasileniu w trakcie ciąży, ujawniając zwiększoną liczbę rozlanych krwotoków, a szansa na pogorszenie wynosi 10%. Podobne ryzyko występuje również u ciężarnych z cukrzycą bez retinopatii cukrzycowej.
Ciąża stanowi istotny czynnik ryzyka pogłębienia się retinopatii proliferacyjnej, charakteryzującej się patologicznym rozrostem naczyń krwionośnych na tarczy nerwu wzrokowego i siatkówce – ryzyko to oceniane jest na 50% w tej grupie ciężarnych. U ciężarnych z cukrzycą pojawia się również zwiększone ryzyko makulopatii cukrzycowej (wysiękowy obrzęk niedokrwienny plamki, odpowiadającej za centralne widzenie); problem ten dotyczy przede wszystkim pacjentek obciążonych nadciśnieniem tętniczym i nefropatią, a ma związek ze wzrostem przepuszczalności drobnych naczyń krwionośnych. Ciąża nie jest przeciwwskazaniem do fotokoagulacji laserowej siatkówki, a nawet jest zalecana w przypadku stwierdzenia obecności nieprawidłowych naczyń na siatkówce lub w warunkach postępującej makulopatii cukrzycowej. Na szczęście wszystko wskazuje na to, że nowotwórstwo naczyniowe może ustępować po porodzie.
Ryzyko w okresie ciąży i w okresie poporodowym
Największym ryzykiem pogorszenia obciążone są kobiety z najsłabiej kontrolowaną glikemią przed zajściem w ciążę, lub z największą poprawą poziomu glukozy w surowicy we wczesnej ciąży. Uważa się, że spadek glikemii stanowi bodziec dla aktywacji czynników wzrostu, odpowiedzialnych za powstawanie nowych, nieprawidłowych komórek. Wśród czynników nasilających retinopatię ciężarnych wymienia się nadciśnienie i rozwój stanu przedrzucawkowego.
Obecność i stopień zaawansowania retinopatii cukrzycowej wpływa na ryzyko powikłań płodowych i matczynych. Nie tylko ciąża, ale również okres poporodowy ma istotny wpływ na progresję ciąży, okazuje się bowiem, że ryzyko rozwoju lub zmiany charakteru retinopatii cukrzycowej w ciągu 3 lat po porodzie sięga 20%.
Zasady postępowania przy retinopatii cukrzycowej w ciąży:
1. Każda ciężarna z cukrzycą insulinozależną planująca ciążę, powinna skonsultować się z okulistą, niezależnie od faktu, czy stwierdzono u niej retinopatię cukrzycową czy też nie.
2. W okresie ciąży zaleca się pierwsze badanie w 1 trymestrze, zaś kolejne co 3 miesiące, zależnie od stopnia zaawansowania zmian na dnie oczu. Po porodzie, okulistę należy odwiedzić w 6. tygodniu.
3. Zbyt intensywna normalizacja poziomu cukru we krwi we wczesnej ciąży ma równie szkodliwy wpływ na postęp retinopatii cukrzycowej, jak słaba kontrola cukrzycy w okresie przed zajściem w ciążę.
4. U ciężarnych brak jest przeciwwskazań do laseroterapii w przebiegu retinopatii cukrzycowej, a w przypadku stwierdzenia postaci proliferacyjnej, fotokoagulacja laserowa jest niemal konieczna.