Ciążą u kobiet chorych na cukrzycę

W okresie przed wprowadzeniem insuliny ryzyko poronienia i śmiertelność noworodków sięgała 60% u matek z cukrzycą, jednak obecnie te wskaźniki są zbliżone do zdrowych ciężarnych. Ryzyko posiadania potomstwa obciążonego cukrzycą wynosi: dla w przypadku, gdy choroba dotknęła matkę: 1-3%, gdy chory jest ojciec: 6%, a w przypadku obojga rodziców – 20%.

Rodzaje cukrzycy

Cukrzycą nazywamy zaburzenie przemiany węglowodanowej spowodowane nieprawidłowym wydzielaniem insuliny przez trzustkę. Wyróżniamy dwa typy cukrzycy:

• cukrzyca typu I – charakteryzuje się brakiem wydzielania insuliny przez trzustkę, w konsekwencji pacjent musi przyjmować regularnie insulinę;
• cukrzyca typu II – charakteryzuje się uszkodzeniem części trzustki ze zmniejszeniem wydzielania insuliny. Przy tym rodzaju cukrzycy chory nie musi przyjmować insuliny.

Jakie zmiany w przemianie materii zachodzą podczas ciąży?

Ciąży towarzyszy pogorszenie przemiany materii pod postacią:

• zmniejszona tolerancja węglowodanów, (co oznacza, że organizm kobiety wytwarza mniejszą ilość insuliny niż potrzebuje jej organizm);
• zwiększone zapotrzebowanie na insulinę;
• skłonność do kwasicy.

Jak kształtują się wahania przemiany materii w poszczególnych trymestrach?

Pierwszy trymestr

W pierwszym trymestrze u większości kobiet przemiana materii jest rozchwiana. Dochodzi do zwiększonej wrażliwości komórek na insulinę (tendencja do spadków poziomu cukru we krwi). Charakteryzuje się następującymi objawami:

• wilgotną skórą;
• prawidłowym oddechem;
• wzmożonym uczuciem głodu;
• oraz gwałtownym pogarszaniem stanu zdrowia (minuty);
• czasami występują drgawki.

Drugi trymestr

W drugim trymestrze, w wyniku leczenia lub adaptacji kobiecego organizmu do nowej sytuacji, przemiana materii się stabilizuje, a tolerancja węglowodanów znacznie poprawia. Sytuacja ta trwa około dwóch, trzech miesięcy.

Trzeci trymestr

W trzecim trymestrze dochodzi ponownie do obciążenia przemiany materii. Jest to związane z przyspieszeniem wzrostu płodu. W ciąży zaawansowanej zwiększa się oporność na insulinę. Organizm kobiety wykazuje skłonność do kwasicy. Jej objawami są:

• sucha skóra;
• głęboki i przyspieszony oddech;
• wzmożone uczucie pragnienia;
• stan zdrowia pogarszający się w ciągu kilku dni;
• nigdy drgawki;
• ból brzucha.

Cukrzyca w ciąży

Cukrzyca może być chorobą towarzysząca kobiecie od wielu lat lub pojawiającą się po raz pierwszy w okresie ciąży. Wtedy nazywamy ją cukrzycą ciężarnych. Około dwóch procent ciężarnych choruje na cukrzycę. U blisko dziesięciu procent rozwija się w/w cukrzyca ciężarnych.

Ze względu na stosunkowo duże ryzyko wystąpienia cukrzycy u ciężarnych, wykonywane jest rutynowe badanie u wszystkich kobiet między 20-24 tygodniem ciąży (test obciążenia glukozą), dzięki któremu nie sposób przeoczyć rozwijającej się choroby. Dodatkowo na początku ciąży przeprowadza się badanie poziomu cukru na czczo. W przypadku stwierdzenia cukrzycy przed ciążą, chora przekazywana jest pod opiekę internisty lub diabetologa i nie ma w tym przypadku potrzeby wykonywania testu obciążenia glukozą.

Cukrzyca kiedyś i dziś

Włączenie insuliny do terapii cukrzycy w niesamowitym stopniu poprawiło zarówno wyniki leczenia, jak i rokowania. Wystarczy wspomnieć, że przed erą insuliny aż 95% kobiet chorujących na cukrzycę było bezpłodnych, teraz dotyczy to niecałego procenta. Również noworodki matek z cukrzycą były bardziej narażone na powikłania po narodzeniu. Ich umieralność sięgała niemal 20%, podczas gdy po rozpoczęciu terapii insuliną spadła do około 0,5%.

Powikłania cukrzycy

Powikłania cukrzycy w ciąży dotyczą kobiet nie korzystających z opieki internisty. Większość ciężarnych jest prawidłowo leczona i niżej wymienione objawy nie powinny ich dotyczyć:

– położniczym powikłaniem ciąży jest przede wszystkim wielowodzie i w jego efekcie:

• przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego;
• poród przedwczesny;
• osłabienie czynności skurczowej macicy;
• nieprawidłowe położenia płodu;

– obrzęki (zwiększone zatrzymanie i gromadzenie wody w organizmie kobiety);

– zakażenia dróg moczowych.

Opieka przedporodowa

Opiekę u kobiet obciążonych cukrzycą powinno się rozpocząć jeszcze przed zapłodnieniem. Ma to na celu wyregulowanie gospodarki węglowodanowej. Jest to bardzo ważne, ponieważ zaniedbana cukrzyca w pierwszym trymestrze ciąży może doprowadzić do powstania wad wrodzonych, w tym między innymi do rozszczepu podniebienia, zarośnięcia przewodu pokarmowego czy wymagających korekcji chirurgicznej wad serca. W wykonywanych kontrolnych badaniach w trakcie ciąży ocenia się stężenie glukozy we krwi na czczo oraz glikolizowanej hemoglobiny (jest to parametr oceniający skuteczność leczenia cukrzycy).

Trzy główne zasady leczenia cukrzycy w ciąży!

Ponieważ w ciąży jedyną możliwością leczenia farmakologicznego cukrzycy jest insulina (doustne leki są przeciwwskazane), należy zwrócić uwagę na główne filary prowadzenia choroby w ciąży. Są to:

• dieta;
• ruch;
• podawanie insuliny.

Na co zwrócić szczególną uwagę przy cukrzycy ciążowej?

Ciężarna powinna zwrócić szczególną uwagę na równomierne rozłożenie wysiłku fizycznego w czasie przyjmowania insuliny. Ponieważ wysiłek fizyczny zwiększa zużycie insuliny, należy dobrać dawki do aktywności kobiety i jej procesów metabolicznych. Należy jednak podkreślić, że codzienny, lekki wysiłek fizyczny jest jak najbardziej wskazany. Mile widziane są aktywne spacery i pływanie.

Dietę należy zaplanować w ten sposób, aby spożywać minimalnie 30 kcal/kg masy ciała. Z tego 15% powinny stanowić białka, 35% tłuszcze i około 50% węglowodany. Kolejną ważna informacją jest fakt, że doustne leki przeciwcukrzycowe (wszystkie środki farmakologiczne wykorzystywane w leczeniu cukrzycy z wyjątkiem insuliny), są przeciwwskazane w okresie ciąży.

Podsumowanie

Nie należy lekceważyć tej choroby. Pamiętajmy, że dobrze kontrolowana cukrzyca nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę. Niestety, kobiety nie leczące się, z rozchwianą gospodarką węglowodanową, narażone są na liczne powikłania w okresie ciąży oraz wady wrodzone noworodka. Aktualna opieka przedporodowa jest obecnie utrzymana na bardzo wysokim poziomie. Dodatkowe włączenie insuliny do terapii spowodowało, że znacznie więcej kobiet z cukrzycą jest płodnych, bezpiecznie przechodzi okres dziewięciu miesięcy ciąży oraz rodzi zdrowe dzieci.

Cukrzyca ciężarnych (pojawiająca się po raz pierwszy w okresie ciąży) w większości przypadków ustępuje sama po porodzie, nie powodując żadnych powikłań. Ryzyko rozwoju cukrzycy u tych kobiet jest jednak większe niż u matek nigdy nie chorujących na cukrzycę. Dlatego tak ważne jest, aby kobiety te regularnie poddawały się badaniom. Wykryta wcześnie cukrzyca daje się bowiem stosunkowo łatwo kontrolować.

Autor: lek. med. Witold Kłosiński