Jak być dawcą szpiku kostnego?

Szpik kostny jest prawdziwym darem życia. Jest odpowiedzialny za wytwarzanie komórek krwi: krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi. Niestety, nie ma możliwości wyprodukowania szpiku poza organizmem ludzkim. Dlatego też potrzebni są dawcy, którzy bezinteresownie zechcą pomóc chorym, bez względu na nację i kolor skóry. Przeszczep szpiku kostnego jest jedną z metod leczenia chorób nowotworowych, w szczególności białaczek. W wielu przypadkach (oporność na chemioterapię, wznowa choroby) również jedynym sposobem na ocalenie życia. Jak być dawcą szpiku kostnego? Ile razy można być dawca szpiku kostnego? Dowiedz się wszystkiego z naszego artykułu!

Szpik kostny – prawdziwy dar życia

Szpik kostny to fabryka komórek krwi. Szpik kostny wytwarza erytrocyty (krwinki czerwone) transportujące tlen, leukocyty (krwinki białe), których zadaniem jest zwalczanie infekcji i płytki krwi (trombocyty) biorące udział w procesie krzepnięcia krwi. Ilościowe (np. anemia aplastyczna) lub jakościowe (np. białaczki) zaburzenia krwiotworzenia są powodem zagrożenia życia. Zdarza się, że wtedy, że jedynym ratunkiem dla chorego jest przeszczep szpiku kostnego od kogoś z rodziny lub dobrowolnego dawcy.

Okazuje się jednak, że jedynie dla 25-30% chorych znajduje się dawcę rodzinnego. W pozostałych przypadkach poszukuje się dawcy niespokrewnionego. Istnienie dwóch obcych osób o identycznych kombinacjach antygenów HLA waha się między 1:100 a 1:1 000 000. Najtrudniejszy jest dobór dawców dla chorych z rzadkimi układami antygenów HLA. Dzięki pozyskaniu dużej liczby potencjalnych dawców szpiku zwiększa się prawdopodobieństwo szybkiego doboru zgodnego antygenowo dawcy i wykonania przeszczepu ratującego życie.

Jak być dawca szpiku kostnego – kto może zostać dawcą szpiku kostnego?

Dawcą szpiku kostnego może zostać każdy pełnoletni, zdrowy tj. nie obciążony chorobami genetycznymi, dziedzicznymi i przewlekłymi człowiek. Preferowani są ludzie młodzi – najlepiej między 18 a 30 rokiem życia, gdyż od momentu zamieszczenia potencjalnego dawcy w rejestrze do chwili oddania szpiku (tylko do 50 roku życia) może upłynąć długi okres czasu – 5, 10, czy nawet 15 lat. Decyzja zostania honorowym dawcą szpiku kostnego musi być więc w pełni świadoma i przemyślana, bo podejmujemy ją na wiele lat.

Jak zostać dawca szpiku kostnego w Polsce? Czynniki, które są niezbędne, by zostać potencjalnym dawcą szpiku to zdrowie, młodość i wola niesienia pomocy!

Jakie czynniki wykluczają dawców szpiku kostnego?

• choroby serca, reumatyzm, nadciśnienie
• hemofilia i inne choroby krwi
• epilepsja i inne choroby neurologiczne (jeżeli pacjent pobiera leki p/padaczkowe i w ciągu minionego roku nie wystąpił więcej niż jeden napad to dawca może być zakwalifikowany)
• anemia
• choroby nerek i układu moczowego
• cukrzyca (jeśli wymaga podawania leków przeciw cukrzycowych)
• malaria i inne choroby tropikalne
• syfilis
• gruźlica (aktywna w okresie minionych 5 lat)
• choroba autoimmunologiczna, sarkoidoza
• choroba Creutzfelda-Jacoba u dawcy lub w rodzinie
• choroba nowotworowa
• AIDS
• obecność antygenu HBs, przeciwciał anty HCV przy obecności HCV RNA (obecność przeciwciał HBc oraz przebyte zakażenie wirusem typu A są akceptowalne)
• aktywna astma wymagająca podawania leków
• stosowanie leków hormonalnych (konsultacja z lekarzem Poradni Przeszczepowej)
• ciąża – ciąża i laktacja bezwzględnie dyskwalifikuje dawcę (czasowo)
• łuszczyca
• tatuaż (dyskwalifikuje jedynie wówczas gdy został on wykonany w półroczu poprzedzającym badania dla potencjalnych dawców)

Dawca szpiku kostnego – jak to wygląda i gdzie się zgłosić?

Chęć zostania dawcą szpiku kostnego deklaruje się przez wypełnienie formularza „Oświadczenie woli o wpisanie do CRNDSiKP”, który można dostać w stacjach krwiodawstwa i Zakładach Opieki Zdrowotnej oraz w internecie np. na stronie fundacji DKMS. Po dokonaniu niezbędnych formalności, służby medyczne pobiorą od ochotników 10 ml krwi (dokładnie, tyle jak przy wykonywaniu podstawowych badań morfologicznych) w celu oznaczenia antygenów zgodności tkankowej (transplantacyjnych), tzw.: antygenów HLA klasy I i klasy II. Badania wykonywane są w specjalistycznym laboratorium. Następnie wyniki badań wraz z danymi dawców umieszczana się w rejestrze i udostępnia całemu światu.

Rejestr honorowych dawców szpiku kostnego zawiera dane osobowe wraz z wynikami badań genetycznych potencjalnych dawców. Zasoby polskich rejestrów znajdują się w światowej bazie komputerowej Bone Marrow Donor Worldwide – BMDW w Holandii.

Dawca szpiku kostnego – na czym polega zabieg pobrania szpiku kostnego?

W momencie gdy dawca wykaże wstępnie zgodny układ tkankowy z potrzebującym pacjentem, rozpoczyna się procedura doboru. Ma ona na celu wykazanie wykluczenia lub zgodności antygenową dawcy z chorym. Polega ona na ponownym kontakcie z dawcą, ustaleniu jego stanu zdrowia, potwierdzeniu chęci oddania szpiku kostnego oraz przeprowadzeniu wielu szczegółowych badań.

Badania są przeprowadzane w placówce najbliższej miejsca zamieszkania dawcy, a ewentualne wszelkie koszty przejazdu, koszty ubezpieczenia i ewentualnego pobytu w hotelu są pokrywane przez rejestr.

Po pomyślnych badaniach następuje przygotowanie i pobranie szpiku kostnego. Procedura przygotowawcza polega na podawaniu przez 4-5 dni leku powodującego wzrost liczby komórek krwiotwórczych – lek podawany jest przez zastrzyk.

Istnieją dwie metody pobierania szpiku:

• pobranie szpiku z miednicy (aspiracja szpiku kostnego) – w tej metodzie lekarz używa specjalnego igły do pobrania szpiku kostnego dawcy. Zazwyczaj procedura ta jest wykonywana w znieczuleniu ogólnym, aby zminimalizować dyskomfort i ból dla dawcy
• pobranie komórek macierzystych z krwi obwodowej – w tej metodzie dawca jest poddawany serii zastrzyków stymulujących produkcję komórek macierzystych w szpiku kostnym, a następnie krew jest pobierana przez proces filtracji, który pozwala na oddzielenie komórek macierzystych od krwi dawcy. Ta metoda nie wymaga zabiegu chirurgicznego i jest zazwyczaj mniej inwazyjna i bolesna dla dawcy

Termin pobrania zsynchronizowany jest z przygotowywaniem pacjenta do transplantacji. Szpik dostarczany jest do Kliniki Transplantacyjnej przez specjalnego kuriera i podawany pacjentowi drogą kroplówki.

Oddanie szpiku dla zdrowego dawcy nie wiąże się z praktycznie żadnym ryzykiem. Całkowita regeneracja szpiku dawcy następuje zwykle po 3-4 tygodniach. Po pobraniu szpiku wykonuje się badania kontrolne stanu zdrowia dawcy.

Jak być dawca szpiku kostnego FAQ 

Wokół zabiegu pobierania szpiku kostnego przez lata narosło wiele mitów. Być może to właśnie strach i niewiedza są przyczynami tak niewielkiej grupy dawców.

Czy pobranie szpiku kostnego jest bolesne?

Zabieg pobrania szpiku do przeszczepu jest bezpieczny. Pobranie szpiku kostnego od dawcy może być związane z pewnymi dolegliwościami bólowymi, ale zazwyczaj nie jest to bardzo bolesny proces. Należy pamiętać, że każda osoba może reagować inaczej na proces pobierania szpiku kostnego, a poziom bólu i dyskomfortu może się różnić w zależności od indywidualnej tolerancji na ból i rodzaju znieczulenia stosowanego podczas zabiegu. Większość dawców opisuje te procedury jako wykonalne i zazwyczaj krótkotrwałe doświadczenie.

Czy pobranie szpiku kostnego zostawia blizny?

Obie metody pobierania komórek nie pozostawiają blizn, a jedynie drobne ranki, nakłucia jakie pozostają po wbiciu igły (lub dwóch igieł, jeżeli szpik pobierany jest z biodra). U niektórych dawców może wystąpić krótkotrwałe zaczerwienienie, obrzęk lub krwiak w okolicy miejsca pobrania szpiku kostnego. Ale czy kilka ranek na ciele ma znaczenie, gdy w grę wchodzi życie drugiego człowieka?

Ile razy mozna byc dawca szpiku kostnego?

Liczba możliwych donacji szpiku kostnego przez jednego dawcę może być ograniczona ze względów medycznych oraz zdrowotnych. Organizacje odpowiedzialne za rejestr dawców szpiku kostnego, takie jak Fundacja DKMS w Polsce, zazwyczaj określają limity dotyczące liczby potencjalnych donacji przez jedną osobę. Standardowo, większość rejestrów dawców szpiku kostnego pozwala na więcej niż jedną donację, ale zazwyczaj istnieją pewne limity, które zależą od indywidualnej sytuacji zdrowotnej dawcy oraz zasad organizacji rejestracyjnej.

Czy dawstwo szpiku kostnego zostawia skutki uboczne u dawcy?

Komórki szpiku ulegają stałej regeneracji, ubytek szpiku zostaje bardzo szybko wyrównany. Pobranie szpiku kostnego od dawcy może być związane z pewnymi skutkami ubocznymi, ale zazwyczaj są one krótkotrwałe i łagodne. Po pobraniu szpiku kostnego, dawca może odczuwać ból, napięcie lub dyskomfort w okolicy pobrania. Zazwyczaj jest to krótkotrwałe i można łagodzić je za pomocą leków przeciwbólowych. U niektórych dawców może wystąpić krótkotrwałe zaczerwienienie, obrzęk lub krwiak w okolicy miejsca pobrania szpiku kostnego. Przed przystąpieniem do donacji, każdy potencjalny dawca zostaje dokładnie oceniony przez lekarzy w celu zapewnienia, że jest zdrowy i odpowiedni do przeprowadzenia procedury.

Ile czasu dawca szpiku przebywa w szpitalu?

Już dzień po oddaniu szpiku dawca może być wypisany do domu.

Czy badania dawcy szpiku kostnego są dodatkowo płatne?

Wszystkie badania dawcy oraz procedury związane z oddaniem szpiku są opłacane przez budżet państwa.

Czy dawca szpiku zawsze pozostaje anonimowy?

Większość dawców szpiku kostnego, którzy są zarejestrowani w publicznych rejestrach dawców, jest anonimowa. Oznacza to, że dawca i biorca pozostają anonimowi dla siebie nawzajem przez większość procesu. Jednak po zakończeniu transplantacji, jeśli zarówno dawca, jak i biorca wyrażą na to zgodę, mogą zdecydować się na wzajemne poznanie się.  W przypadku przeszczepów między rodzeństwem lub innymi krewnymi, dawca i biorca są sobie znani, ponieważ są związani więzami krwi.

Niezależnie od tego, czy dawca jest anonimowy czy znany, proces przeszczepu szpiku kostnego zawsze jest prowadzony zgodnie z surowymi standardami etycznymi i prawnymi, aby zapewnić bezpieczeństwo i poufność zarówno dawcy, jak i biorcy.

Czy można otrzymać pieniądze za oddanie szpiku kostnego?

Szpik kostny można oddać tylko i wyłącznie honorowo i bezinteresownie.