Nazwisko prof. Chazana od tygodni nie schodzi z pierwszych stron gazet. Czym jest klauzula sumienia?
Wszystko za sprawą jego kontrowersyjnej decyzji odmówienia usunięcia ciąży u jednej ze swoich pacjentek, spodziewającej się dziecka z poważnymi wadami genetycznymi. Powód? Klauzula sumienia. Czym dokładnie jest ta regulacja prawna?
Po pierwsze: pomagać
Zawód lekarza jest jedną z najbardziej odpowiedzialnych profesji. Odpowiadając za ludzkie życie – fizyczne i psychiczne samopoczucie człowieka – lekarz jest zobowiązany do udzielania mu pomocy i wspierania jego prawidłowy rozwój. Powaga tych zadań pociągnęła za sobą konieczność sformułowania zasad, jakie obowiązywałyby wszystkich lekarzy, bez względu na ich doświadczenie czy metody pracy.
Najpopularniejszym zbiorem takich prawideł była starożytna przysięga Hipokratesa, na której bazuje współczesna deklaracja genewska – przysięga lekarska, przyjęta przez Światowe Stowarzyszenie Lekarzy w 1948 r. W Polsce przybrała ona formę Przyrzeczenia Lekarskiego, dokumentu stanowiącego część Kodeksu Etyki Lekarskiej, który składają uroczyście absolwenci najważniejszych kierunków na uczelniach medycznych (świeżo upieczeni lekarze i stomatologowie, a także pielęgniarki i położne). Konsekwencje niewypełnienia składanego przyrzeczenia mają charakter zawodowy – wszelkie uchybienia podlegają wyrokom sądów lekarskich.
Po drugie: nie szkodzić…
… sobie, a ściślej mówiąc: swojemu sumieniu. Taki przekaz, najogólniej rzecz ujmując, wyłania się z klauzuli sumienia – regulacji prawnej, która pozwala lekarzowi odmówić wykonania świadczenia zdrowotnego (np. wypisania recepty na konkretny lek czy też wykonania niektórych badań bądź zabiegów), jeśli są one niezgodne z jego sumieniem. Takie przyzwolenie wynika z art. 39 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 roku, art. 12 pkt. 2 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz art. 7 i 9 Kodeksu Etyki Lekarskiej.
Zgodnie z tymi ustępami, lekarze i pielęgniarki lub położne mają prawo odmówić udzielenia określonego świadczenia zdrowotnego, o ile tylko odmowa ta nie zagraża życiu pacjenta. Oznacza to, że klauzula sumienia chroni w każdym wypadku prócz sytuacji niecierpiących zwłoki. W praktyce, najczęstszymi sytuacjami, w których lekarze powołują się na klauzulę sumienia są: odmowa przepisania tabletek antykoncepcyjnych, jeśli nie ma ku temu medycznych wskazań, wykonania badań prenatalnych, dokonania aborcji i eutanazji. Co ważne, odmowę taką specjalista musi poprzeć stosownym argumentem, udokumentować, a także skierować pacjenta do innego lekarza (lub ośrodka zdrowia), który może pacjentowi pomóc.
Po trzecie: oburzać
Klauzula sumienia od dawna wzbudza emocje, i to zarówno wśród spierających się o jej zasadność polityków, oburzonych odmową udzielenia im świadczeń zdrowotnych pacjentów, jak i broniących swobody przekonań ideologów oraz samych zainteresowanych (lekarzy i pielęgniarki oraz położne), wśród których zdania na temat klauzuli sumienia są podzielone. Oliwy do ognia dolewają nośne medialnie konflikty między zwolennikami i przeciwnikami regulacji oraz skutki decyzji lekarzy, które dla wielu okazują się zbyt tragiczne, by były dozwolone. Ostatecznie, o tym, czy klauzula sumienia powinna obowiązywać przedstawicieli środowiska lekarskiego – i to bez względu na stan prawny – zadecyduje przede wszystkim nasze sumienie.