Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie i swojego dziecka. Artykuł eksperta
W Polsce pierwsze dziecko kobiety zakażonej HIV urodziło się w 1990 r. W 1994 r. Polska przystąpiła do programu zapobiegania odmatczynym zakażeniom HIV. Wiadomo, że warunkiem zastosowania profilaktyki jest wiedza o chorobie matki, jednak przez szereg lat nie udało się upowszechnić testowania w kierunku wirusa wśród kobiet ciężarnych. To może i powinno się zmienić.
Test nie ocenia Twojego życia. Jest szansą dla Twojego dziecka
W 2010 r. zostało opublikowane rozporządzenie określające standardy postępowania medycznego dotyczące udzielania świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem. Z tego rozporządzenia wynika obowiązek oferowania każdej kobiecie w pierwszym i trzecim trymestrze ciąży testu w kierunku HIV. Od tego czasu liczba badanych kobiet wzrosła, ale niestety odsetek testowanych ciężarnych w całym kraju jest nadal zbyt niski. Liczba kobiet zakażonych HIV objętych programem profilaktyki w trakcie ciąży, od lat utrzymuje się na podobnym poziomie i wynosi mniej niż 100 przy całkowitej liczbie porodów ok. 380 tys. rocznie.
Skuteczne zaproponowanie testu pacjentce wymaga posiadania wiedzy na temat celowości testowania w kierunku HIV, które jest sposobem zapobiegania zakażeniom, a także umiejętności komunikacji interpersonalnej. Najczęstszą przyczyną, dla której pacjentki nie zgadzają się na badanie jest negatywny odbiór pytania o zgodę pacjentki na wykonanie testu w kierunku zakażenia HIV. Wiele kobiet wyczuwa w nim próbę oceny ich dotychczasowego życia, zwłaszcza w sferze intymnej. Polacy nie są otwarci na takie rozmowy. Unikają tzw. trudnych pytań. Ze strony lekarzy istnieje obawa przed rezygnacją pacjentek z opieki specjalistów zalecających wykonanie badania. To powoduje, że część położników nigdy nie oferuje tego testu.
Najważniejsza jest edukacja
Jedną z metod zmniejszenia barier w proponowaniu i wykonywaniu testu diagnostycznego w kierunku HIV jest edukacja personelu medycznego i pacjentek, której służy kampania Jeden test. Dwa życia. Należy informować, że to badanie jest rutynowym postępowaniem diagnostycznym, które nie powinno wzbudzać dodatkowych emocji. Mam nadzieję, że edukacja kobiet wpłynie także na zwiększenie się odsetka młodych osób robiących testy w kierunku HIV, a kobiety planujące ciążę lub już w niej będące, same będą się domagały wykonania badania.
Ważną rolę mają tu do odegrania media. Aktualnie prowadzone są akcje przeciw dyskryminacji osób zakażonych HIV. Powinny one przyczynić się do zmniejszenia lęku przed osobami zakażonymi, ale także zwiększyć świadomość społeczną na ten temat.
Ryzyko urodzenia zakażonego dziecka można zmniejszyć do mniej niż 1 procenta
Dodatni wynik testu, potwierdzający seropozytywny status u kobiety, umożliwia rozpoczęcie leczenia antyretrowirusowego. Zahamowanie przez leki mnożenia się wirusa powoduje, że ryzyko zakażenia dziecka spada poniżej 1%. Natomiast kobieta, która nie zdaje sobie sprawy z zakażenia, naraża się na stały rozwój choroby, a swoje dziecko na zakażenie w czasie ciąży i porodu, a później podczas karmienia piersią.
Ryzyko transmisji wertykalnej, tj. przeniesienia wirusa z matki na dziecko podczas ciąży i porodu wynosi ok. 15 – 30%. Przy karmieniu piersią przez ponad 6 miesięcy wzrasta do blisko 50%. Natomiast zastosowanie pełnej profilaktyki sprawia, że dziecko na ponad 99% urodzi się zdrowe. Świadome kobiety pragnące zapewnić swoim dzieciom bezpieczeństwo, zaakceptują zakres badań obejmujący test na HIV i zrozumieją, że nie chodzi tu o ocenę ich dotychczasowego życia, lecz wyłącznie o możliwość uchronienia dziecka przed przewlekłą i nieuleczalną chorobą.
Seropozytywna kobieta w ciąży jest objęta specjalistyczną opieką medyczną
Otrzymuje leki, inaczej prowadzi się jej poród, a noworodek jest jak najszybciej myty z mazi płodowej, krwi i wydzielin kanału rodnego. Nie jest karmiony piersią, a od pierwszej doby życia przez 4 tygodnie dostaje leki antyretrowirusowe. Wszystko to ma wyeliminować możliwe czynniki ryzyka transmisji wirusa od matki.
90% wszystkich zakażonych dzieci na świecie uległo transmisji wertykalnej HIV, podczas gdy tej drodze zakażenia możemy skutecznie, niemal w 100%, zapobiegać. W krajach rozwijających się brakuje środków finansowych na leki antyretrowirusowe i nawet świadomość choroby matki nie zawsze oznacza objęcie jej profesjonalną opieką medyczną. W Polsce mamy ogromne szanse na ograniczenie liczby nowych zakażeń wśród dzieci. Mam nadzieję, że świadomi lekarze i przede wszystkim świadome kobiety, będą z tych możliwości korzystać, bez obawy przed odrzuceniem.
O Kampanii
Kampania została objęta patronatem honorowym przez Ministra Zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego, Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS, Konsultanta krajowego w dziedzinie położnictwa i ginekologii oraz Konsultanta krajowego w dziedzinie perinatologii.
Akcję wsparły ponadto Ada Fijał, Agnieszka Cegielska oraz Maria Seweryn. Kampanię „Jeden test. Dwa życia. Zrób test na HIV. Dla siebie i swojego dzieckaTM” zainspirował program profilaktyczny „One test. Two lives. Get tested for HIV. For you and babyTM”, który był realizowany przez agencję rządu federalnego Stanów Zjednoczonych Centers for Disease Control and Prevention (CDC).
Autor: Prof. dr hab. n. med. Magdalena Marczyńska, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie.