Mukowiscydoza

Mukowiscydoza to objawiające się m.in. nawracającym zapaleniem płuc i oskrzeli, zaburzeniem trawienia oraz występowaniem tzw. słonego potu zaburzenie jest najczęściej występującą u ludzi chorobą genetyczną. Jakie są jej przyczyny? Jak ją rozpoznać, szczególnie u małych dzieci, u których objawy można pomylić ze zwykłym przeziębieniem lub alergią?

Przyczyny

Mukowiscydoza to choroba dziedziczna, jej źródło leży więc w zaburzeniach genetycznych. Odpowiedzialny za jej powstanie jest zmutowany gen, zlokalizowany w chromosomie 7, który dziedziczony jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że cecha przejmowana jest w połączeniu z chromosomami innymi niż płciowe i, dodatkowo, ujawniana jest tylko w układzie homozygotycznym.

Szacuje się, że co 25. człowiek jest nosicielem wadliwego genu, wpływającego na powstanie mukowiscydozy. Ponieważ nie mają objawów, często dowiadują się o nosicielstwie, gdy wskutek połączenia genetycznego z partnerem, rodzi mu się chore dziecko. Nieprawidłowo działający gen wytwarza białko, które zamiast ułatwiać przepływ jonów chlorkowych przez komórki nabłonka, utrudnia ten proces. Konsekwencją tego jest gromadzenie się nadmiaru chlorku sodu pod skórą (stąd słony pot) i zagęszczenie wydzieliny organów wewnętrznych. Naukowcy wyróżnili już ponad tysiąc mutacji tego genu, przy czym zwykle nie wszystkie występują na jednym terenie. Na przykład w Europie rozpowszechniła się taka mutacja, która praktycznie nie występuje na innych obszarach, a odpowiedzialna jest za najcięższy przebieg choroby. To m.in. dlatego (obok późnej diagnostyki) w Polsce leczenie mukowiscydozy jest mniej efektywne niż na Zachodzie czy w USA.

Objawy

Nie wszystkie objawy choroby występują jednocześnie, często też można je pomylić ze zwykłym przeziębieniem lub alergią (np. kaszel) czy powikłaniami poprzedniej choroby (np. zapalenie płuc). Do najczęstszych symptomów mukowiscydozy należą:

nawracające zapalenie płuc, oskrzeli lub oskrzelików,

• napadowy kaszel,
• krwioplucie,
• rozwój bakterii wskutek zalegającego w układzie oddechowym śluzu, a w konsekwencji zapalenie zatok oraz tworzenie się polipów w nosie,
• obfite i tłuszczowe stolce, wynikające z zaburzeń trawienia,
• zapalenie trzustki,
• tzw. słony pot (zawierający zbyt duże stężenie chloru i sodu).

Rozpoznanie

Mimo iż mukowiscydoza jest chorobą leczoną jedynie objawowo, powinna być rozpoznana jak najwcześniej, najlepiej w okresie niemowlęcym, a nawet podczas życia płodowego. Jednak diagnostyka, szczególnie w warunkach polskich, wciąż nie jest na najlepszym poziomie. Jak zatem odróżnić symptomy tej genetycznej choroby od oznak niegroźnych stanów zapalnych?

Najczęściej stosowaną i też najbardziej skuteczną metodą rozpoznania mukowiscydozy jest test potowy. Stężenie chlorku w pocie zdrowego człowieka wynosi 20-40 mmol/l, natomiast u chorych jest ono nawet 7 razy wyższe (60-140 mmol/l). Badanie wykrywa tę nieprawidłowość w prawie 98%.

Często analizie poddawane są też stolce. Badany jest tu poziom występujących w nim enzymów trawiennych (elastazy i chymotrypsyny) – u chorych na mukowizscydozę będzie on dużo niższy niż u zdrowych.

Wszelkie wątpliwości co do wystąpienia choroby rozwiewają jednak dopiero badania genetyczne. Metoda molekularna wykrywa jednak tylko 70% mutacji genu.

Diagnostyka u niemowląt

W przypadku dzieci, objawy choroby są często mylone ze zwykłymi schorzeniami wieku dziecięcego. Tymczasem właściwe zdiagnozowanie mukowiscydozy stwarza szansę na lepsze i dłuższe życie. Rozpoznanie choroby u dzieci jest więc szczególnie istotne, by zapewnić im łagodniejszy przebieg choroby. Metoda molekularna pozwala na wykrycie mukowiscyzody już w okresie płodowym (między 8. a 12. tygodniem), a dokładna kontrola także w pierwszych miesiącach życia niemowlęcia. Służy temu m.in. badanie przesiewowe, którego głównym celem jest wykrycie dowolnej choroby wrodzonej, nie ujawniającej się w pierwszym okresie życia dziecka. Samo badanie polega na pobraniu kilku kropel krwi od niemowlęcia (ich liczba zależy od tego, w kierunku ilu chorób wykonywana jest próba) oraz ich analizy pod względem poziomu odpowiednich dla danej choroby czynników. U dzieci charakterystycznymi objawami mukowizscydozy są także:

• niedrożność smółkowa jelit (ponieważ w trzustce brakuje enzymów trawiennych, smółka – resztki wód płodowych, złuszczonego nabłonka, żółci i mazi płodowej – nie może zostać wydalona i zatyka jelito),
• zespół Brandta (wywołany niedoborem cynku),
• przedłużająca się żółtaczka,
• kamica nerkowa,
• pałeczkowate palce (z wypukłymi paznokciami o okrągłym kształcie),
• niewielki przyrost masy ciała oraz wzrostu.

Leczenie

Leczenie mukowiscydozy jest bardzo kosztowne. Oprócz niemal całodobowej opieki nad dzieckiem jednego z rodziców oraz częstej hospitalizacji miesięcznie na lekarstwa i inhalacje trzeba wydać nawet 3 tys. zł. Leczenie mukowiscydozy na tym etapie badań i wiedzy specjalistów jest leczeniem jedynie objawowym, tzn. łagodzącym oznaki choroby. Winę za to ponosi błąd genetyczny, z którym naukowcy nie potrafią sobie jeszcze poradzić. Mimo to, stosowane leczenie może podnieść poziom i komfort życia chorych, zapewnić im normalne funkcjonowanie i dłuższe niż w skrajnych przypadkach choroby życie. Leczenie opiera się przede wszystkim na antybiotykoterapii i inhalacjach, których zadaniem jest oczyszczenie narządów wewnętrznych z nadmiaru śluzu (lub upłynnienia go) oraz tworzących się wskutek jej zalegania bakterii, ale także fizjoterapii oraz odpowiedniej diecie (wysokokalorycznej i bogatej w witaminy). Bardzo ważna, szczególnie w przypadku zapaleń trzustki, jest uzupełnianie enzymów trawiennych, odpowiedzialnych za prawidłowe wchłanianie tłuszczy i białek.

Konsekwencje

Nieprawidłowa praca wielu narządów, zakłócona zmianą konsystencji wydzieliny śluzowej, jest źródłem wielu innych schorzeń. Chorzy na mukowiscydozę są szczególnie podatni na wystąpienie marskości wątroby (wskutek zaczopowania przewodów żółciowych śluzem), niewydolności serca i cukrzycy (niszczona przez soki trawienne trzustka słabiej toleruje glukozę). Występującym niemal we wszystkich przypadkach, szczególnie u mężczyzn, powikłaniem jest niepłodność.