Niepłodność kobieca

Jak wykazują badania, przyczyny natury fizjologicznej niepłodności są udziałem 40% kobiet i 40% mężczyzn; w 20% oboje partnerzy są niepłodni lub nie mogą mieć dziecka z innych przyczyn, trudnych do ustalenia. Żadna kobieta nie powinna czuć się winna w sytuacji, gdy nie może zajść w ciążę. Powody są zwykle niezależne od niej, a schorzenie możliwe do wyleczenia. Im wcześniej nastąpi diagnoza, tym szybciej poddasz się leczeniu. Głowa do góry! Najważniejsze to wierzyć, że się uda!

W kwestii kobiecych problemów z płodnością duży wpływ ma wiek przyszłej mamy. Kobiety już od 30. roku życia tracą zdolności potrzebne do poczęcia dziecka, by po 40-stce utracić je prawie całkowicie. Dlatego warto pomyśleć o potomstwie znacznie wcześniej, gdyż najlepszy wiek rozrodczy kobiety to 20–28 lat. Do tego dołączają inne czynniki, takie jak: tryb życia, praca, kondycja fizyczna i psychiczna przyszłej mamy. Są to elementy, które w krótkim czasie można zmienić i tym samym zwiększyć możliwości zajścia w ciążę.

Istnieją także inne powody niepłodności u kobiet, można pokusić się o stwierdzenie, że znacznie poważniejsze. Są to przede wszystkim zmiany zachodzące w organizmie na tle chorobowym lub wady wrodzone niektórych narządów.

Podstawowe przyczyny kobiecej niepłodności

Nieprawidłowości w budowie lub funkcji narządów rodnych:

• przegroda macicy – jej występowanie jest najczęstszą wadą anatomiczną kobiet. Pojawia się ona jeszcze w rozwoju płodowym i także wtedy powinna w naturalny sposób zaniknąć. Jeżeli natomiast nadal jest obecna, to powoduje deformację macicy, a w konsekwencji wpływa na problemy z zapłodnieniem lub z zagnieżdżeniem się jaja płodowego (co często kończy się poronieniem);
• niedorozwój macicy;
• tyłozgięcie macicy – jest to nieprawidłowe położenie tego narządu w miednicy mniejszej, nadmierne jej odchylenie ku tyłowi. W przypadku tej patologii macica skierowana jest w kierunku zagłębienia odbytniczo-macicznego. Tyłozgięcie częściej powoduje niepłodność i poronienia nawykowe;
• choroby zapalne miednicy mniejszej – około 20% kobiet z tego typu schorzeniem jest niepłodna. Powstaje ono np. na skutek zakażenia Chlamydia Trachomatis czy rzeżączką – bakteriami przenoszonymi drogą płciową. Przewlekłe czy ostre zapalenie miednicy może po jakimś czasie doprowadzić do bliznowacenia, powstania ropni i dysfunkcji jajowodów, a tym samym do niepłodności;
• podwójna szyjka macicy;
• podwójna pochwa – nieprawidłowość powstaje w wyniku zaburzeń przewodów Müllera jeszcze w okresie rozwoju embrionalnego;
• bliznowate pozapalne zmiany szyjki macicy;
• niedorozwój jajowodów;
• obustronna niedrożność jajowodów – dotyka ok. 25% kobiet i jest spowodowana zwykle wcześniejszymi infekcjami, np. zapaleniem przydatków. Powstają wówczas zgrubienia ścian jajowodów, a w nich zrosty, które na podobieństwo zapory odcinają plemnikom drogę do komórki jajowej; wada może być spowodowana leczeniem przeciwnowotworowym bądź czynnikami immunologicznymi;
• wady w budowie jajników;
• torbiele jajników;
• mięśniaki macicy – raczej rzadko są przyczynami niepłodności, tylko wtedy, gdy swoimi rozmiarami zmniejszają lub wypełniają światło macicy, uciskają i blokują jajowody, zmieniają położenie szyjki macicy;
• endometrioza – choroba ta charakteryzuje się obecnością czynnych struktur błony wyścielającej macicę, poza jej jamą. Mogą one pojawić się w różnych częściach ciała: w przestrzeni odbytniczo-pochwowej, na jajnikach, w pochwie, w okolicy jelit lub otrzewnej, a nawet w płucach czy mózgu. Ogniska te reagują na hormony wydzielane podczas menstruacji tak samo, jak błona śluzowa wyścielająca macicę, czyli złuszczają się i krwawią, a krew – nie mając ujścia – gromadzi się i przyczynia do powstania guzów. Powstające zmiany rosną i stanowią blokadę dostępu do komórki jajowej.

Aberracje w obrębie narządów rodnych mogą stanowić wady wrodzone bądź wynikać z wcześniejszych powikłań, zapaleń, infekcji dróg rodnych, czy zabiegów chirurgicznych.

Problemy hormonalne:

• zahamowanie bądź zaburzenie owulacji – najczęściej jest skutkiem wad hormonalnych i zaburzeń jajeczkowania (niezdolnością pęcherzyka do pęknięcia, wzrastania pustego pęcherzyka, kłopotami z uwalnianiem komórki jajowej z pęcherzyka w trakcie owulacji);
• nieprawidłowe dojrzewanie komórki jajowej;
• zespół policystycznych jajników (PCO) – polega na zachwianiu prawidłowego działania hormonów, na skutek nadmiernego wytwarzania przez jajniki męskich hormonów płciowych, tzw. androgenów. Poziom LH (hormonu luteinizującego) jest podwyższony, a FSH (hormon folikulotropowy) obniża się, co wpływa na zaburzenia wzrostu i dojrzewania żeńskich pęcherzyków płciowych. PCO może powodować liczne torbiele w okolicy jajników;
• hiperprolaktynemia – czyli wysokie stężenie prolaktyny w organiźmie, co u kobiety (oddziałując na gonady) może powodować niedobór estrogenu i progesteronu (żeńskich hormonów płciowych) produkowanych przez jajniki, zmiany ich proporcji bądź nadmierne wydzielanie męskiego hormonu płciowego – testosteronu.

Stwierdza się je aż u 40% kobiet. Często przebiegają bezobjawowo, dlatego większość kobiet nawet nie zdaje sobie sprawy z problemu.

Problemy immunologiczne:

Zaburzenia polegają na tym, że układ odpornościowy kobiety uznaje męskie nasienie za zagrażający czynnik obcy i dlatego przeciwciała „atakują” i niszczą plemniki, co uniemożliwia zapłodnienie komórki jajowej.

Czynniki ryzyka niepłodności kobiet:

• choroby układowe: cukrzyca, choroby układu krążenia, niedokrwistość, przewlekłe choroby układu oddechowego, gruźlica, choroby tarczycy i nerek;
• infekcje spowodowane stosowaniem wkładek wewnątrzmacicznych lub komplikacje pooperacyjne;
• czynniki środowiskowe – należą do nich: zanieczyszczenia środowiska (kadm, ołów), nadmierny hałas, promieniowanie
• radioaktywne (rad, kobalt), prenatalne stosowanie stilbestrolu;
• stosowanie niektórych leków: morfina (i jej pochodne), kokaina, amfetamina (i inne narkotyki), chinina, estrogen (w dużych dawkach), antydepresyjne, neuroleptyczne i cytotoksyczne;
• styl życia – przede wszystkim stosowanie używek (papierosy, narkotyki, alkohol); otyłość, zła dieta, brak ruchu;
• aspekty psychologiczne – są niezwykle istotne w przypadku planowania potomstwa. Zdarza się bowiem, że złe samopoczucie, nadmierny stres, zdenerwowanie bywają przyczynami niepłodności. Także otoczenie, aspekty społeczne, religijne, relacje w pracy mogą wywoływać presję, która zaburzy działanie hormonów. Dzieje się tak u ok. 30% par starających się o dziecko.

Diagnostyka niepłodności u kobiet

W przypadku niepłodności bardzo ważne jest wczesne zdiagnozowanie problemu i poznanie jego źródła, dzięki czemu rozszerzają się możliwości wcześniejszego wyleczenia. Dotarcie do przyczyny zaburzeń płodności wskaże na metody leczenia i terapię. Skuteczność metod zależna jest nie tylko od ich rodzaju, trafności, podawanych lekarstw, ale także od indywidualnych cech organizmu człowieka.

Nieprawidłowości w budowie lub funkcji narządów rodnych:

• podstawowe badanie ginekologicznego i USG – możliwe jest wychwycenie większości zmian w budowie anatomicznej narządów rodnych kobiety;
• histerosalpingografia (HSG) – badanie pomagające w ocenie narządów i drożności jajowodów. Wykonuje się je przed owulacją, po wystąpienie krwawienia miesiączkowego. Jest to nieinwazyjna metoda pozwalająca na ogląd budowy macicy i wykrycie ewentualnych wad wewnętrznych (polipy, mięśniaki, zrosty), a także ocenę drożności jajowodów;
• histeroskopia – zabieg ten wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, dlatego przeprowadza się go po HSG, w celu uzyskania pełniejszego obrazu wnętrza macicy. Pozwala on również na wykrycie endometriozy i patologicznych zmian w jajowodach;
• laparoskopia – jest to zabieg operacyjny, przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym, który pozwala na bliższą ocenę sprawności jajowodów. Stosuje się go wtedy, gdy w badaniu HSG stwierdzono nieprawidłowości w transporcie komórki jajowej. Dzięki tej metodzie można również sprawdzić stan jajników i macicy mniejszej. Jest to jedyny zabieg umożliwiający wykrycie ognisk endometrium (endometrioza).

Problemów hormonalnych:

Badania cykli miesiączkowych i występowania owulacji – są niezbędne dla stwierdzenia prawidłowości krwawień i występowania jajeczkowania. W tym celu przeprowadza się:

• pomiar temperatury – jeżeli w drugiej części cyklu miesiączkowego następuje wzrost temperatury oraz utrzymanie się jej przez ok. 10–12 dni, świadczy to o występowaniu owulacji;
• USG przezpochwowe;
• ocena gonadotropin przysadkowych (FSH – odpowiedzialnego za dojrzewanie komórki jajowej oraz LH – dodatkowo powodującej wolnienie komórki z pęcherzyka Graafa), a także poziomu stężenia prolaktyny (PRL – istotna do przebiegu owulacji).

W przypadku problemów immunologicznych:

W tym przypadku pobiera się i analizuje śluz szyjki macicy w celu sprawdzenia, czy produkuje przeciwciała skierowane przeciw męskiemu nasieniu.