Niezwykła rola łożyska

Łożysko chroni przed infekcjami bakteryjnymi i uczestniczy w usuwaniu zbędnych produktów przemiany materii. To jeden z organów, który ma wpływ na początki relacji matka-dziecko.

Łożysko – kilka faktów

Łożysko powstaje z zewnętrznej błony płodowej (kosmówki) w trakcie rozwoju zarodka wewnątrz macicy. W dojrzałym łożysku całkowita powierzchnia kosmków wynosi około 11-15 m2. Taki obszar umożliwia efektywną wymianę składników odżywczych, wody, tlenu i dwutlenku węgla, a także innych niezbędnych substancji.

Prawidłowe dojrzałe łożysko ma kształt okrągłego lub owalnego krążka o grubości około 2 centymetrów i średnicy około 20 centymetrów. Kształt łożyska zależy głównie od miejsca zagnieżdżenia się jaja płodowego w jamie macicy. Dopływ krwi do łożyska zapewniają w krążeniu płodowym parzyste tętnice pępkowe. Odpływ krwi z łożyska następuje zaś drogą żyły pępkowej. W życiu płodowym w ciągu 1 minuty przepływa przez naczynia łożyskowe średnio ok. 100 ml krwi. W końcowym okresie ciąży objętość ta wzrasta do 200-340 ml/min.

Główna rola – wymiana substancji odżywczych

Łożysko odgrywa zasadniczą rolę w wymianie substancji odżywczych między organizmem matki i płodu. Znajdująca się w łożysku błona naczyniowo-nabłonkowa stanowi przegrodę między krwią matczyną a płodową. Transport substancji przez błonę odbywa się za pomocą kilku mechanizmów:

bierna dyfuzja – transport polegający na ruchu substancji od wyższego do niższego jej stężenia bez wydatków energetycznych organizmu (przykładowo dyfuzja gazów, jonów sodu i potasu),
ułatwiona dyfuzja – transport odbywający się również bez wydatków energetycznych, ale przy użyciu nośnika (taką formę transportu wykazuje glukoza),
aktywny transport – z wykorzystaniem nakładów energetycznych – najczęściej w postaci ATP,
pinocytoza – bądź filtracja (przenikanie elementów upostaciowanych np. krwinek przez pory znajdujące się w naczyniach),
transport mieszany – transport zgodny z różnicą ciśnień osmotycznych dla danej substancji,
transport czynny, a więc związany ze zużyciem energii – dotyczy głównie substancji wielkocząsteczkowych; służy także wzbogacaniu tkanek płodu w niezbędne związki.

Podstawową i chyba najważniejszą funkcją łożyska jest jednak wymiana tlenu i dwutlenku węgla. Bez niej nie ma możliwości, aby płód rozwijał się prawidłowo. Ta zdolność łożyska zastępuje u płodu funkcje płuc, które podejmą pracę dopiero w chwilę po porodzie. Transport tlenu do płodu i dwutlenku węgla w kierunku przeciwnym odbywa się na zasadzie dyfuzji biernej.

Przez łożysko transportowane są również tłuszcze, cukry, białka, substancje mineralne i witaminy, a w końcowym okresie ciąży – przeciwciała, które zapewniają noworodkowi odporność w pierwszych tygodniach życia poza łonem matki.

Czynność wewnątrzwydzielnicza łożyska

Polega ona na wytwarzaniu progesteronu, estrogenów i gonadotropiny kosmówkowej oraz somatomammotropiny, zwanej także laktogenem łożyskowym. Hormony te odgrywają kluczową rolę w donoszeniu ciąży i prawidłowym jej przebiegu. Powodują one zachodzenie odpowiednich zmian w budowie i czynnościach niektórych narządów ciężarnej tak, aby przystosować je jak najlepiej do nadchodzących zadań.

To właśnie obecność tych hormonów w moczu matki umożliwia wykonanie dodatkowych badań (np. test ciążowy) potwierdzających ciążę.

Hormony łożyskowe

Estrogeny

Znaczenie estrogenów w okresie ciąży łączy się głównie z ich wpływem na wewnętrzne narządy płciowe matki, a także na zmiany zachodzące w gruczołach piersiowych. Estrogeny biorą również udział w procesach syntezy białek niezbędnych do normalnego rozwijania się płodu. One również mają wpływ (pośredni) na skurcze macicy w trakcie porodu. Wpływają także na syntezę prostaglandyn, które bezpośrednio odpowiadają za skurcze macicy.

Progesteron

To od niego głównie zależy utrzymanie ciąży. Trudno jest dokładnie określić granicę, kiedy progesteron łożyskowy zaczyna dominować i samodzielnie odpowiadać za utrzymanie dziecka, ale występuje to około drugiego miesiąca ciąży.

Progesteron umożliwia zagnieżdżenie się zarodka w przygotowanej przez niego macicy. W trakcie dziewięciu miesięcy ciąży obniża napięcie macicy i zmniejsza jej aktywność skurczową. Pobudza on także rozrost gruczołów sutkowych i – wraz z estrogenami – odpowiada za rozpoczęcie wydzielania mleka.

Gonadotropina kosmówkowa

Głównym zadaniem gonadotropiny na wczesnym etapie ciąży jest jej utrzymanie. Stwierdzenie obecności gonadotropiny w moczu umożliwia potwierdzenie ciąży na bardzo wczesnym etapie. Późniejsze wykonywanie pomiarów gonadotropiny ma na celu sprawdzanie, czy ciąża przebiega prawidłowo.

Laktogen łożyskowy

Jest to hormon odpowiedzialny za przygotowanie piersi matki do karmienia. To dzięki niemu piersi kobiety znaczenie się powiększają w czasie ciąży. Względnie stałe stężenie tego hormonu w trakcie całej ciąży powoduje, że uważa się go za wskaźnik prawidłowej czynności łożyska.

Dlaczego tak ważne?

Wielorakie mechanizmy i procesy wymiany łożyskowej zapewniają właściwe odżywienie, nawodnienie i dotlenienie tkanek i narządów płodu, a także wydalenie z jego organizmu niepożądanych substancji. Łożysko zabezpiecza także płód przed szkodliwymi czynnikami, które krążą we krwi matki. Trzeba bowiem pamiętać, że krew matki i płodu nie mieszają się ze sobą w łożysku. Łożysko umożliwia również fizyczny kontakt matki z płodem. Jest bowiem jednym z narządów, które mają ogromny wpływ na początki relacji matka-dziecko, które kształtują się już w życiu płodowym malucha.

Autor: lek. med. Witold Kłosiński