SBS, czyli Zespół Dziecka Potrząsanego

O niewyjaśnionych zgonach noworodków związanych z zarażeniem bakteriami lub problemami z odpornością, rozpoznawanych pod terminem nagłej śmierci łóżeczkowej, słyszał chyba każdy z nas. Okazuje się jednak, że winny zgonom niemowląt jest równie często – Zespół Dziecka Potrząsanego. Zdenerwowanie, stres, depresja poporodowa może doprowadzić rodzica do potrząsania dzieckiem w nadziei, że przestanie ono płakać. Zaledwie 4 sekundy takiego potrząsania wystarczą, by spowodować tak rozległe uszkodzenia, że dziecko ich nie przeżyje!

Czym jest Zespół Dziecka Potrząsanego?

Zespół Dziecka Potrząsanego, czyli Shaken Baby Syndrome, to forma przemocy wobec dzieci, która występuje przy gwałtownym potrząsaniu niemowlęciem lub / i uderzaniu niemowlęcia lub małego dziecka w głowę. Potrząsanie powoduje powstanie ruchu przypominającego smaganie batem i wiąże się z powstawaniem urazów akceleracyjno-deceleracyjnych. Wystarczy niespełna cztery sekundy potrząsania, by zabić lub spowodować trwałą niepełnosprawność dziecka.

Syndrom jest rozpoznawany jako najczęstsza przyczyna upośledzeń i umieralności noworodków oraz dzieci w związku z fizycznym krzywdzeniem. Zespołowi potrząsania mogą również towarzyszyć urazy spowodowane uderzeniem o twarde przedmioty – takie połączenie potrząsania i uderzenie o twardy obiekt jest czasami określane jako zespół potrząsania i uderzania.

Potrząsanie dzieckiem może uszkodzić mózg twojego dziecka i spowodować śmierć. Żadnym dzieckiem, w żadnym wieku, nie należy potrząsać!

Koncepcja SBS powstała na początku lat 70. w oparciu o teorię oraz liczne przypadki opisane przez radiologa Johna Caffeya oraz neurochirurga Normana Guthkelcha. Skala występowanie SBS jest jednak wciąż trudna do oszacowania, gdyż nie przyjęto żadnej standaryzowanej metody prowadzenia statystyk. Co roku w Stanach Zjednoczonych urazy tego typu dotykają jedno na 1200-1600 dzieci każdego roku, choć eksperci twierdzą, że wiele przypadków wciąż pozostaje nierozpoznanych.

Jakie są objawy i symptomy SBS?

Podczas silnego potrząsania kiwanie się główki dziecka do przodu i do tyłu ze znaczną siłą może spowodować przemieszczanie się mózgu w obrębie przestrzeni wewnątrzczaszkowej, rozrywając naczynia krwionośne i uszkadzając lub niszcząc tkankę mózgową. Szacuje się, że zespół dziecka potrząsanego w 20% przypadków powoduje śmierć dziecka w pierwszych dniach po urazie, a większość pozostających przy życiu noworodków jest dotknięta upośledzeniami o szerokim zasięgu. Wielkość szkód w mózgu wywoływanych przez takie zachowanie zależy od intensywności i czasu trwania potrząsania, a także od siły uderzeń. Symptomy wahają się od niewielkich (drażliwość, ospałość, drżenie, wymioty) do bardzo poważnych (napady padaczkowe, śpiączka, stupor, śmierć).

W większości przypadków dzieci z trwałymi urazami głowy mają od 5 do 9 miesięcy. Duża podatność mózgu noworodka na urazy wynika z kilku czynników, m.in. z nieproporcjonalnie dużej głowy noworodka, stosunkowo słabych mięśni szyjnych, niezarośniętego ciemiączka, rozległej przestrzeni podpajęczynówkowej oraz dużej zawartości wody w strukturach mózgu. Powyższe czynniki w sposób szczególny predysponują niemowlęta do poważnych urazów, zwłaszcza wtedy gdy są chwytane za tułów lub ramiona i potrząsane.

Gdy podejrzewany jest Syndrom Dziecka Potrząsanego, lekarze powinni zwrócić baczniejszą uwagę na:

• krwotoki w obrębie siatkówki oka (są one niezwykle rzadkie przy upadkach);
• pęknięcia czaszki;
• opuchliznę mózgu;
• krwiaki podtwardówkowe (nagromadzenie krwi uciska powierzchnię mózgu);
• pęknięcia żeber i kończyn;
• sińce w obrębie głowy, szyi i klatki piersiowej.

Pierwszymi oznakami SBS mogą być:

• ospałość;
• drażliwość;
• wymioty;
• słaby odruch ssania i połykania;
• zmniejszony apetyt;
• brak uśmiechu i gaworzenia;
• sztywność;
• problemy z oddychaniem;
• niedobór wzrostu;
• niezdolność podnoszenia głowy;
• niezdolność do skupiania wzroku na poruszającym się punkcie.

Dokładne zdiagnozowanie urazów wynikłych z potrząsania można uzyskać jedynie przy użyciu specjalistycznego sprzętu – tomografu komputerowego i rezonansu magnetycznego. Badanie to jest bezbolesne, nieinwazyjne i nie wymaga wcześniejszych przygotowań. Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego umożliwia zidentyfikowanie zmian w tkankach miąższnych mózgu po upływie 6 do 8 tygodni od wstępnego stwierdzenia nieprawidłowości, jakie zaszły w mózgu.

Płacz dziecka – najczęstsza przyczyna potrząsania

Dzieci pochodzące z rodzin, które żyją poniżej poziomu ubóstwa, zaliczane są do grupy w większym stopniu narażonej na ryzyko wystąpienia Zespołu Dziecka Potrząsanego, jak również innych rodzajów krzywdzenia. Statystki pokazują również, że większość tego rodzaju urazów powodują rodzice lub partnerzy rodziców – w około 60 do 70 procent wypadków mężczyźni – natomiast za około 15 do 20 procent przypadków odpowiedzialne są opiekunki. Niestety zdarza się również, że odpowiedzialna jest matka – zwłaszcza w sytuacjach kiedy doświadcza depresji poporodowej z elementami agresji wobec dziecka.

Badania wykazują, że najważniejszym czynnikiem prowadzącym do potrząsania dzieckiem jest płacz, być może też dlatego głośniejsi i bardziej płaczliwi od dziewczynek, chłopcy stanowią około 60% ofiar potrząsania. Zdrowy noworodek płacze od 2 do 3 godzin dziennie, ale 20% do 30% noworodków znacznie przekracza tę dzienną normę. Napady płaczu pojawiają się głównie w okresie od 6 tygodnia do 4 miesiąca życia dziecka, a to pokrywa się z okresem najczęstszego występowania syndromu dziecka potrząsanego.

To normalne, że dziecko płacze. Płacz noworodka nie zawsze również musi mieć wytłumaczenie i przyczynę – rodzicom ciężko to zrozumieć, na siłę szukają przyczyn, a bezsilność w ich znalezieniu wyzwala stres i zmęczenie. Bezpośrednim następstwem potrząsania jest to, że dziecko jest spokojniejsze, przestaje płakać i może początkowo nie okazywać symptomów poważnych urazów, a to w konsekwencji utwierdza rodziców w przekonaniu, że potrząsanie stanowi skuteczną metodę reagowania na płacz dziecka. Według specjalistów fundamentalnym wymiarem profilaktyki zespołu dziecka potrząsanego jest właśnie edukacja rodziców, którzy mogą stać się sprawcami kalectwa swojego dziecka z powodu braku świadomości następstw potrząsania dzieckiem i braku umiejętności radzenia sobie ze stresem i agresją.

Jak zapobiegać SBS?

Syndrom dziecka potrząsanego jest w stu procentach możliwy do uniknięcia. Kluczowym aspektem prewencji syndromu dziecka potrząsanego jest podnoszenie świadomości na temat potencjalnych zagrożeń wynikających z potrząsania dzieckiem. Fundacje (np. Opoka), programy realizowane w szpitalach, położne – zapewniają edukację i pomoc rodzicom ucząc ich, że nie każde dziecko należy na siłę uspokajać. Edukacja w zakresie SBS obejmuje także kwestie zrozumienia własnych frustracji- zaleca się rodzicom, aby, jeśli zajdzie taka konieczność umieszczali dziecko w bezpiecznym miejscu i robili sobie krótką przerwę np. zadzwonili do przyjaciela i nie wracali do pokoju, dopóki nie będą w stanie poradzić sobie psychicznie z płaczem dziecka.

Skutecznym rozwiązaniem na osłabienie stresu związanego z płaczem dziecka może okazać się:

• uciszanie (shushing): stosowanie „białego szumu” lub rytmicznych dźwięków, imitujących warkot stale powstający w macicy. Takie dźwięki można wydobyć za pomocą odkurzacza, suszarki do włosów, czy wody płynącej z kranu;
• ułożenie na boku lub brzuchu (side/stomach): kładzenie dziecka na lewym boku ułatwia trawienie; kładzenie dziecka na brzuchu, przy jednoczesnym podtrzymywaniu go, po czym przeniesienie śpiącego dziecka do łóżeczka, albo kołyski i
• ułożenie w pozycji na plecach;
• ssanie (sucking): podawanie dziecku piersi, butelki ze smoczkiem, palca do ssania lub smoczka;
• opatulenie (swaddling): zawijanie dziecka ciasno w kocyk, by czuło się bezpieczniej;
• kołysanie (swinging): kołysanie się z dzieckiem na fotelu bujanym, bujanie dziecka w kołysce lub zabieranie dziecka na
• przejażdżkę samochodem – wszystko to w celu uzyskania efektu ciągłego ruchu, jakie dziecko odczuwało w macicy.

Aby zapobiegać Zespołowi Dziecka Potrząsanego rodzice, na wczesnym etapie wychowania dziecka, powinni mieć zapewnione wsparcie w radzeniu sobie ze stresem oraz możliwość porozmawiania z kimś zaufanym o zagrożeniach wynikających z potrząsania dzieckiem.