Substancje oraz środki spożywcze szkodliwe w okresie ciąży

Wydawałoby się, że żyjemy w takich czasach, w których media, świadomość pacjenta oraz służba zdrowia dbają w wystarczający sposób o zdrowy i bezpieczny dla dziecka tryb życia kobiety ciężarnej. Nic bardziej mylnego… W dalszym ciągu spotykamy się z brakiem świadomości u kobiet ciężarnych i z dużą nierozwagą, jeśli chodzi o tryb życia, a zwłaszcza o spożywanie pewnych substancji, szkodliwych zarówno dla przyszłej mamy jak i dla dziecka. Niestety, mimo ostrzeżeń lekarzy, kobiety ciężarne częstokroć po prostu nie dbają o siebie.

Nie można od wszystkich kobiet wymagać rezygnacji z pracy, regularnego odpoczynku oraz prawidłowej diety, bogatej we wszystkie niezbędne substancje. Jednak powinno się wymagać zachowania podstawowych środków ostrożności oraz maksymalnego wyczulenia kobiety na to, czego powinna w ciąży strzec się jak ognia!

Narkotyki

Mówiąc o narkotykach musimy pamiętać, że ich zażywanie związane jest z całą gamą patologicznych procesów. Oprócz szkodliwego działania samych substancji uzależniających u narkomanów, mamy do czynienia ze znacznie zwiększonym ryzykiem przeniesienia zakażenia wirusowego zapalenia wątroby (głównie HBV i HCV), infekcji wirusem HIV czy infekcjami bakteryjnymi i grzybiczymi. Te natomiast mogą ulec transmisji wertykalnej, czyli przeniesieniu z matki na płód. Dodatkowo zdecydowana większość narkomanów jest niedożywiona, a wręcz wyniszczona. Konsekwencją są niedobory niezbędnych do życia i prawidłowego rozwoju substancji.

Szczególnie często nadużywanymi narkotykami są :

• opiaty (heroina, morfina);
• kannabinole (marihuana).

Jak działa zażywanie narkotyków na płód?

Bezpośredni wpływ narkotyku, np. amfetaminy, wynika z obkurczającego działania na naczynia krwionośne, w tym także na naczynia pępowinowe. Doprowadza to do zmniejszenia przepływu krwi przez macicę i płód, i w efekcie do przedwczesnego odklejenia łożyska, zahamowania wzrostu wewnątrzmacicznego i obumarcia płodu. Dodatkowo obkurczenie naczyń powoduje gorsze utlenowanie płodu, a więc i zahamowanie jego rozwoju wewnątrzmacicznego. Narkotyki przenikające przez łożysko mogą powodować powstawanie u płodu wad wrodzonych.

Jaki jest wpływ zażywania narkotyków podczas ciąży na urodzone dziecko?

U wielu noworodków tuż po porodzie można zaobserwować objawy odstawienia tzw. głodu narkotykowego. Jest on spowodowany tym, że matka zażywając narkotyki w ciąży, nie zdając sobie często z tego sprawy – uzależniła swoje nienarodzone jeszcze maleństwo. Dzieci te w pierwszych dobach życia wymagają podjęcia detoksykacji, czyli odtrucia.

Jak można leczyć uzależnione ciężarne?

W przypadku matek uzależnionych od heroiny można bezpiecznie w trakcie ciąży rozpocząć terapię metadonem. Jest to lek stosowany u osób uzależnionych od heroiny, działający jako terapia zastępcza. Powszechne jest wykorzystywanie zespołów interdyscyplinarnych (lekarz, psycholog, pracownik socjalny) u osób uzależnionych. Jeżeli narkotyki zażywa kobieta w ciąży, w skład zespołu wchodzi również specjalista ginekolog-położnik. Zespół taki otacza pacjentkę specjalistyczną opieką, wspierając ją na płaszczyźnie psychologicznej i społecznej. Dlaczego tak ważne jest wsparcie pod względem społecznym? Wiele narkomanek po urodzeniu dziecka, usprawiedliwiając się brakiem środków do życia i dachu nad głową, porzuca swoje niemowlę i wraca do nałogu. Pracownik socjalny pomaga kobiecie w znalezieniu środków na życie i wychowanie dziecka.

Kofeina

Kofeina nie należy do tej samej grupy środków szkodliwych, co narkotyki, nikotyna oraz alkohol. Nie jest ona aż tak szkodliwa. Nie ma zatem kategorycznego zakazu jej spożywania, pojawiają się jedynie propozycje ograniczenia.

Co się dzieje z maluszkiem, kiedy przyszła mama spożywa kofeinę?

Matka wypijająca więcej niż 3-4 filiżanki kawy (naturalnej) dziennie naraża swoje dziecko na negatywne skutki wpływu kofeiny. Kawa powoduje wzrost ciśnienia krwi, również u płodu, który w efekcie uszkadza naczynia krwionośne i narządy wewnętrzne. Z hiertensją, (podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi), związany jest efekt moczopędny i pobudzający kofeiny. Zwiększone wydalanie moczu może w konsekwencji prowadzić do odwodnienia. Powoduje również zmniejszanie stężenia magnezu i wapnia w organizmie, zarówno u przyszłej matki, jak i u płodu. W związku z tym zamiast spokojnego, wyciszonego rozwoju wewnątrzmacicznego, dziecko jest stale stymulowane, co powoduje, że jest pobudzone i ma podwyższone ciśnienie. Dodatkowo może dochodzić do zaburzeń pracy serca. Jak ławo się domyślić, nie jest to z całą pewnością korzystne, ani dla przyszłej mamy, ani dla jej dziecka. Wielu uczonych donosi, że nadużywanie kofeiny w trakcie ciąży może u przyszłego malca powodować nadmierne pobudzenie i agresję.

Niedokrwistość spowodowana spożywaniem kofeiny

Zbyt duża ilość kofeiny w organizmie zmniejsza wchłanianie żelaza. Doprowadza to w konsekwencji do rozwoju niedokrwistości niedoborowej. W miarę możliwości powinno się zatem zastąpić kawę wodą mineralną (najlepiej naturalną wodą niegazowaną), lub sokami. Jeżeli kobieta nie potrafi zrezygnować całkowicie z kawy, powinna chociaż ograniczyć ją do minimum i starać się jednocześnie pić więcej kawy rozpuszczalnej kosztem naturalnej. Jeszcze lepszym rozwiązanie jest zrezygnowanie z kawy naturalnej na rzecz kawy zbożowej. Ważne dla palących pań – pijąc kawę do posiłku zmniejsza się w pewnym stopniu szkodliwe działanie nikotyny na organizm.

Uwaga! Kofeina jest obecna nie tylko w kawie! Kofeina zawarta jest nie tylko w kawie, ale również w innych produktach, np. herbacie, coli, popularnych cukierkach kawowych.

Leki

Generalnie przyjęta zasada mówi, że w ciąży najlepiej jest unikać wszelakich leków. Jeżeli jednak istniej konieczność przyjmowania środków farmakologicznych, należy to za każdym razem skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę.

Które leki można przyjmować w czasie ciąży?

Do 12 tygodnia ciąży, czyli w I trymestrze można podawać:

• tyroksynę,
• insulinę,
• antykoagulanty.

Których leków nie wolno przyjmować podczas ciąży?

•  androgenów,
• estrogenów,
•  gestagenów,
•  amfoterycycny,
• cyklofosfamidu,
•  witaminy D i K,
• narkotycznych leków przeciwbólowych,
• leków nasennych;
•  leków uspokajających,
•  leków przeciwdepresyjnych,
• antybiotyków (głownie z grupy tetracyklin),
• doustnych leków hipoglikemizujących (stosowanych w cukrzycy).

Nikotyna

Palenie papierosów jest główną przyczyną zahamowania rozwoju wewnątrzmacicznego płodu. Dzieci matek palących są średnio lżejsze o około 200-300 gramów. W konsekwencji nowo narodzone dziecko nie jest przygotowane do życia poza łonem matki. Nawet jeśli do porodu doszło w terminie, maluch musi przebywać w inkubatorze. Jego stan zdrowia jest gorszy od stanu zdrowia noworodków urodzonych przez matki niepalące. Wszystkie te zmiany związane są z przewlekłym niedotlenieniem, które uniemożliwia prawidłowy rozwój wewnątrzmaciczny. Zmniejszone tempo rozwoju i wzrostu utrzymuje się u tych dzieci nawet do osiągnięcia wieku szkolnego. Amerykańscy naukowcy po zbadaniu dużej grupy dzieci matek, które paliły w okresie ciąży, stwierdzili częstsze występowanie zaburzeń zachowania i opóźnienie rozwoju umysłowego u dzieci oraz większe predyspozycje do infekcji.

Liczne substancje zawarte w nikotynie są kancerogenne, a więc mogą doprowadzić do rozwoju raka. Absolutnie, kategorycznie i bezwzględnie zabronione jest palenie w czasie ciąży. Paląca matka bierze na siebie ogromną odpowiedzialność urodzenia niesprawnego, chorego – a często nawet martwego płodu.

Mamo nie pal!

Wkładając do ust papierosa zastanów się czy chcesz mieć zdrowe, uśmiechnięte i żyjące pełnią życia dziecko? Jeśli odpowiedź na pytanie jest twierdząca, nie zwlekaj! Przestań palić! A mając dodatkowo na uwadze swoje zdrowie, rzuć palenie raz na zawsze. Jeżeli próba całkowitego zaprzestania palenia jest dla Ciebie zbyt trudna, spróbuj stopniowo. Na początek przestań palić przez okres ciąży. Sama zobaczysz, że po urodzeniu dziecka, troska o nie i jego zdrowie pochłonie Cię do tego stopnia, że nie będziesz miała czasu ani ochoty truć się już więcej nikotyną i łatwiej będzie Ci ostatecznie zerwać z nałogiem. Chodzi bowiem nie tylko o Twoje zdrowie!

Paląc w obecności dziecka narażasz jego zdrowie

Ponieważ instynkt macierzyński jest najsilniejszym bodźcem w życiu człowieka, wiele matek palących zaraz po potwierdzeniu zajścia w ciążę odstawia papierosy aż do zakończenia karmienia. Niestety, duża grupa wraca później do palenia zapominając, że dziecko przebywające w mieszkaniu z palącą matką jest również bardzo narażone na szkodliwe działanie nałogu. Dlatego, jeżeli udało Ci się rzucić palenie na czas ciąży, powinnaś zrobić wszystko, żeby już nigdy do niego nie wrócić!

Kontakt z palącymi jest zabroniony w ciąży

Kobieta ciężarna powinna unikać w okresie ciąży kontaktu z ludźmi palącymi, zadymionych miejsc oraz… nakłonić palącego ojca do pozbycia się nałogu. Dym papierosowy unoszący się w powietrzu jest gorszą trucizną niż ten bezpośrednio wdychany. Powinno się mieć to na uwadze i unikać w okresie ciąży towarzystwa palaczy dla dobra przyszłego dziecka.

Alkohol

Picie alkoholu przez kobiety ciężarne zwiększa ryzyko wystąpienia niedorozwoju fizycznego i umysłowego u dzieci. Każda dawka alkoholu spożytego przez matkę przedostaje się bowiem przez łożysko do płodu. Wydawać by się mogło, że kieliszek wina od czasu do czasu w drugiej połowie ciąży nie powinien być szkodliwy, jednak większość lekarzy odradza alkohol w jakiejkolwiek postaci i ilości w trakcie całej ciąży. Nie przeprowadzono do tej pory żadnych poważnych badań naukowych na temat picia alkoholu w ciąży. Wszystkie zalecenia lekarskie oparte są na zdrowym rozsądku oraz potwierdzonym badaniami szkodliwym wpływie alkoholu na organizm człowieka.

Ciężarne pijące alkohol narażone są na większe ryzyko wystąpienia poronień, przedwczesnego porodu, zahamowania rozwoju wewnątrzmacicznego dziecka, a w najcięższych przypadkach – śmierci płodu.

Wielokrotnie mamy pytają o szkodliwość kieliszka wina. W pierwszym trymestrze nawet niewielka ilość alkoholu jest niebezpieczna dla Twojego dziecka. W drugim i trzecim trymestrze lampka czerwonego winna od czasu do czasu nie powinna być zaszkodzić. Jednakże, jeżeli przez dziewięć miesięcy powstrzymasz się od alkoholu (nawet pod postacią czerwonego wina), wyjdzie to tylko i wyłącznie na zdrowie Twojemu brzdącowi.

Jak alkohol działa na dziecko?

Najbardziej wrażliwą tkanką płodu na działanie alkoholu jest tkanka nerwowa. Może dochodzić do obumierania neuronów i w konsekwencji do zaburzenia rozwoju psychomotorycznego. Alkohol może dodatkowo obkurczać naczynia pępowinowe i zmniejszać w ten sposób napływ substancji odżywczych i tlenu do płodu. Doprowadza to do niedożywienia i niedotlenienia dziecka. W związku z tym maluchy rodzą się przedwcześnie. Dużo częściej rodzą się z wadami wrodzonymi (głównie wady serca, czaszki i kręgosłupa). Obkurczenie naczyń pępowinowych sprzyja również możliwości przedwczesnego oddzielenia się łożyska.

W późniejszym okresie, oprócz wspomnianego zaburzenia rozwoju umysłowego, dzieci matek nadużywających alkoholu w okresie ciąży są nadpobudliwe i mają zaburzenia charakteru. Warto zatem zaprzestać spożycia alkoholu w trakcie ciąży. Lekarz poinformowany o problemach alkoholowych może pomóc przyszłej mamie, lub wskazać odpowiednie instytucje, pomagające osobom uzależnionym.

Autor: lek. med. Witold Kłosiński