Wiem, na co szczepię! Wszystko o szczepieniach obowiązkowych i zalecanych

To jasne, że szczepienia są bardzo ważne. Każda mama dokładnie śledzi kalendarz szczepień, by nie ominąć żadnej dawki. Ale czy zapisując malucha do przychodni zawsze dokładnie wiemy, na co szczepimy i co kryje się pod skrótami takimi, jak DTPa, HiB, IPV czy HBV? Jeśli nie – spieszymy z pomocą! Oto wszystko, co trzeba wiedzieć o szczepieniach obowiązkowych i zalecanych! Poniżej przedstawiamy spis szczepień wraz z ich opisem, informacjami o ilości dawek, o ewentualnych reakcjach i odczynach oraz wszelkimi innymi ważnymi danymi.

Szczepienia obowiązkowe i szczepienia zalecane

Szczepienia dzieci dzielą się na te obowiązkowe i zalecane. Szczepienia obowiązkowe to darmowe szczepienia dla dzieci, nie trzeba do nich dopłacać, natomiast za szczepienia zalecane rodzice muszą zapłacić z własnej kieszeni. Warto pamiętać, że zapisy na szczepienia dla dzieci odbywają się w przychodni podstawowej opieki zdrowotnej. Rejestracja na szczepienia nie obejmuje oczywiście tych dawek, które są podawane noworodkowi jeszcze przed wyjściem ze szpitala.

Obecnie istniejący kalendarz szczepień uwzględnia 12 szczepień obowiązkowych (natomiast szczepionek – 8, ponieważ niektóre są łączone) oraz 6 zalecanych. Poniżej przedstawiamy informacje na temat każdego z nich.

Przeciwwskazania do szczepienia dzieci

Przeciwwskazania do szczepienia dzieci oczywiście istnieją. Kiedy nie szczepić dziecka? Przede wszystkim, jeśli w przeszłości po szczepieniu wystąpiła ciężka reakcja alergiczna. W takich przypadkach szczepienia mogą być bardzo niebezpieczne. Przeciwwskazaniem nie są zwyczajowe, powszechne odczyny poszczepienne, jak zaczerwienienie, ból, obrzęk, złe samopoczucie, podwyższona temperatura… Takie reakcje na szczepionki są u dzieci normalne. Każda szczepionka ma własny zestaw przeciwwskazań, dlatego zawsze niezbędna jest kwalifikacja dziecka do szczepienia i wykluczenie ich. Wszelkie wątpliwości należy omawiać z lekarzem.

Zwyczajowo szczepionek zawierających żywe wirusy i bakterie nie podaje się dzieciom z zaburzeniami odporności i obniżoną odpornością. Nie szczepi się także dzieci poważnie chorych, u których aktualnie występują ostre objawy infekcji – w tym wysoka gorączka. Łagodne infekcje czy katar nie stanowią natomiast przeciwwskazania do szczepienia. Każdorazowo jest to jednak w takim przypadku decyzja lekarza.

Przygotowanie do szczepienia dziecka

Czy istnieją zalecania dotyczące postępowania przed szczepieniem? Specjalnych zaleceń dotyczących tego, jak przygotować dziecko do szczepienia nie ma. Warto jednak zapewnić sobie i maluchowi maksimum komfortu, ponieważ nigdy nie jest to miłe i łatwe dla niego przeżycie. Warto, by godzina szczepienia w miarę możliwości nie ingerowała w naturalny rytm dobowy dziecka. Najlepiej, by maluch był wtedy wyspany i najedzony.

Ubranko powinno zaś w łatwy sposób odsłaniać miejsce wkłucia. Należy się też przygotować na różne reakcje dziecka po szczepionce, uwarunkowane jej rodzajem – od lekkich, miejscowych odczynów w miejscu wkłucia (ból, zaczerwienienie, obrzęk) złe samopoczucie i objawy grypopodobne.

Szczepienia obowiązkowe – na co, ile dawek, kiedy?

Gruźlica

Inaczej: BCG czyli szczep Bacillus Calmette-Guerin

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie – prątki gruźlicy. Choroba może dotyczyć wielu narządów, lecz najczęściej mamy do czynienia z gruźlicą płuc, rozprzestrzenia się głównie drogą kropelkową. Konsekwencjami zachorowania mogą być m.in. ciężkie postacie tej choroby oraz jej powikłania, jak gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy gruźlica rozsiana. Szczepionka na gruźlicę zawiera żywe bakterie (prątki gruźlicy), jednak niemające działania chorobotwórczego.

Terminy i dawki: Jedna dawka podana w pierwszej dobie po narodzinach dziecka.

Możliwe reakcje Miejscowe niewielkie (do 1 cm) odczyny, jak m.in. owrzodzenia, krostki, które ustępują do 3. miesiąca życia; nieznaczne powiększenie węzłów chłonnych.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B)

Inaczej: HBV, czyli Hepatitis B Virus

WZW B to bardzo groźna choroba wirusowa. Zakazić się można przez kontakt z krwią lub zakażonym sprzętem (np. igłą), a także kontakty seksualne. Choroba może mieć postać ostrą lub przewlekłą i prowadzić do upośledzenia funkcjonowania wątroby, marskości i raka wątroby. Oprócz standardowej, pojedynczej szczepionki WZW B można wybrać (jednak jest to już płatna opcja) skojarzoną – WZW B + WZW A lub wysoko skojarzoną 6w1 (WZW B, Hib, polio, błonica, tężec, krztusiec).

Terminy i dawki: Trzy dawki, pierwsza w pierwszej dobie życia, kolejne w 2. i 7. miesiącu

Możliwe reakcje: Bolesność, miejscowe zaczerwienienie, złe samopoczucie, niewysoka gorączka

Rotawirusy

Inaczej: RV, czyli wirusy należące do rodziny reowirusów – Reoviridae

Zakażenie rotawirusami to najczęstsza przyczyna ostrego nieżytu żołądka u jelit występującego u dzieci. Objawy infekcji to wysoka gorączka, wymioty, biegunka (które prowadzą do odwodnienia – bardzo groźnego dla małych dzieci!), utrata apetytu. Zarazić się można drogą pokarmową (fekalno-oralną), najczęściej przez brudne przedmioty i ręce, zakażone pokarmy. Szczepionka RV zawiera żywe, nieaktywne wirusy. Co ważne, szczepionka nie chroni całkowicie przed infekcją – jej zadaniem jest ochrona przed ciężką, ostrą biegunką (która jest niezwykle groźna dla dzieci i często kończy się w szpitalu).

Szczepionka ta do 2021 roku była zalecana, jednak obecnie jest to szczepienie obowiązkowe dla dzieci.

Terminy i dawki: Podanie doustne, 2. lub 3. dawki, 1. dawka – 6-8 tydzień (maksymalnie 12.), ostatnia – do ukończenia 24. tygodnia. Można ją podać wraz z innymi szczepionkami, na tej samej wizycie.

Możliwe reakcje: Gorączka, wymioty, biegunka, utrata apetytu

Błonica, Tężec, Krztusiec

Inaczej: DTP/DTaP – szczepionka skojarzona – Diphtheria (błonica), Tetanus (tężec), Pertussis (krztusiec)

DTP – szczepionka z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca (inaczej DTwP)

DTaP – szczepionka z bezkomórkowym składnikiem krztuśca

Błonica (krup, dyfteryt) to ostra, bakteryjna choroba zakaźna zagrażająca życiu. Może prowadzić do niewydolności oddechowej. Bakteria zajmuje błony śluzowe górnych dróg oddechowych, pojawia się martwica tkanek, tworzą się charakterystyczne szare naloty (tzw. błony rzekome, stąd nazwa), ma miejsce powiększenie węzłów chłonnych i obrzęk szyi. Zarazić można się drogą kropelkową oraz przez kontakt bezpośredni z osobą chorą lub nosicielem. Bakteria dodatkowo wytwarza toksynę, która może uszkadzać narządy wewnętrzne.
Tężec to choroba neurologiczna wywoływana przez toksynę, którą wydzielają laseczki tężca. Objawy zakażenia m.in. to bóle i skurcze mięśni, szczękościsk bezsenność, poty, ból głowy. Zakazić można się przez „zabrudzenie” rany czy skaleczenia (bakterie znajdują się m.in. w ziemi, kurzu). Tężec może mieć przebieg łagodny lub ciężki. W przebiegu tego drugiego mamy do czynienia z zaburzeniami ciśnienia, a także niewydolnością oddechową. Powikłaniami mogą być zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, a nawet zgon.
Krztusiec (koklusz) to ostra i zakaźna choroba, którą można zarazić się drogą kropelkową. Początkowa faza zakażenia przypomina przeziębienie, następnie rozwija się uporczywy, napadowy kaszel, który kończy się wymiotami, bezdechem lub charakterystycznym głośnym wdechem. U małych dzieci powikłania i przebieg są bardzo poważne i zaliczamy do nich zapalenie płuc, drgawki, bezdech, niedotlenienie mózgu, a także następstwa neurologiczne. Szczepionka DTP zawiera żywe, nieaktywne bakterie.

Terminy i dawki: 6 dawek do 6. roku życia. Najpierw DTP – 1. dawka w 2. miesiącu, 2. dawka w 3-4 miesiącu, 3. dawka w 5-6 miesiącu, 4. dawka w 16-18 miesiącu. DTaP – w 6. roku życia dziecka. Dodatkowo, w 14. roku życia otrzymuje się szczepionkę Tdap, czyli z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca. Zalecana jest także dawka przypominająca w wieku 19 lat oraz dla dorosłych – dawki przypominające co 10 lat.

Możliwe reakcje: Miejscowe zaczerwienienie, obrzęk, ból, złe samopoczucie, drażliwość, niewysoka gorączka

Polio (Poliomyelitis)

Inaczej: IPV, czyli Inactivated Poliovirus Vaccine

Polio (inaczej choroba Heinego-Medina) jest ostrą chorobą zakaźną, której źródłem są poliowirusy. Do zarażenia dochodzi przez kontakt z osobą chorą, brudnymi przedmiotami lub jedzeniem. Wirusy mogą upośledzić funkcjonowanie układu nerwowego – wywołać niedowład lub porażenie. W najbardziej ekstremalnej sytuacji zakażenie może doprowadzić do zgonu ze względu na porażenie mięśni oddechowych. Na zachorowanie najbardziej narażone są małe dzieci, do 5. roku życia. Szczepionka przeciw polio zawiera nieaktywne wirusy i podaje się ją domięśniowo lub podskórnie.

Terminy i dawki: 3 dawki podstawowe – w 3-4 miesiącu, następnie 5-6 miesiącu, 16-18 miesiącu oraz dawka przypominającą w wieku 6 lat.

Możliwe reakcje: Lekkie miejscowe odczyny, jak zaczerwienienie, ból, obrzęk, czasem – ból głowy, biegunka, wymioty.

Pneumokoki

Inaczej: PCV, czyli skoniungowana szczepionka przeciw pneumokokom

Pneumokoki to bakterie wywołujące choroby górnych dróg oddechowych, oskrzeli, gardła, ucha środkowego, a nawet – zapalenie płuc, opon mózgowo-rdzeniowych i sepsę. W najcięższych przypadkach zakażenia może nawet dojść do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu lub zgonu. Pneumokoki stanowią jeden z częstszych powodów śmiertelności wśród małych dzieci.

Terminy i dawki: 3 dawki – w 2. miesiącu, 4. miesiącu oraz 13-15 miesiącu. W zależności od wieku można przyjąć 4. dawkę.

Możliwe reakcje: Łagodne odczyny, jak miejscowy obrzęk, ból, zaczerwienienie, niewysoka gorączka, rzadziej – wymioty, biegunka, wysypka, zmniejszenie apetytu

Odra, Świnka, Różyczka

Inaczej: MMR – szczepionka skojarzona – Measles (Odra), Mumps (Świnka), Rubella (Różyczka)

Odra jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną występującą zwykle u dzieci i mającą także w ich przypadku znacznie cięższy przebieg. Odra jest bardzo zaraźliwa, a do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Objawy odry są bardzo charakterystyczne, to wysypka na całym ciele, gorączka i światłowstręt, apatia oraz inne objawy grypopodobne. Powikłania po odrze, do jakich może dojść to zapalenie ucha środkowego, bakteryjne zapalenie płuc, krtani, zapalenie mózgu. Są poważne i najbardziej dotkliwe dla dzieci do pięciu lat i osób z obniżoną odpornością.
Świnka, czyli nagminne zapalenie ślinianek przyusznych to zakaźna choroba wirusowa przenoszona drogą kropelkową lub przez skażone przedmioty. Objawy to ból i obrzęk ślinianek, gorączka, brak apetytu związany z trudnościami z przełykaniem. W przypadku świnki najgroźniejsze są powikłania, które występują znacznie częściej u chłopców. Należą do nich zapalenie jąder (i w konsekwencji bezpłodność), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie trzustki, głuchota (zapalenie nerwu słuchowego).
Różyczka to zakaźna choroba wirusowa przenoszona drogą kropelkową z najczęściej łagodnym przebiegiem u dzieci. Do jej objawów należą m.in.: ból głowy, mięśni, gardła, kaszel, katar, a także wysypka (drobne, różowe plamki zlewające się w większe plamy), powiększenie węzłów chłonnych za uszami i w okolicy podpotylicznej. Różyczka może mieć poważne powikłania – największe zagrożenie stanowi dla kobiet ciężarnych, u których zachorowanie może wiązać się z ciężkimi uszkodzeniami płodu.

Szczepionka MMR zawiera żywe, ale osłabione wirusy.

Terminy i dawki: Dwie dawki, 1. – 13-15 miesiąc życia, 2. – 6 rok życia.

Możliwe reakcje: Miejscowy odczyn – ból, zaczerwienienie, obrzęk, czasem lekko podniesiona temperatura

Szczepienia zalecane – na co, ile dawek, kiedy?

Grypa

Inaczej: IIV – Inactivated Influenza Vaccine lub LAIV – Live Attenuated Vaccine

Grypa to choroba dobrze znana, wywołuje ją wirus. Zarażamy się drogą kropelkową lub przez kontakt ze skażonymi przedmiotami, powierzchnią. Tym, co powinno niepokoić są poważne powikłania, do których należy m.in. zapalenie płuc, oskrzeli, ucha środkowego, a nawet – mięśnia sercowego i osierdzia! Dlatego szczepionka na grypę to coś, co warto rozważyć – szczególnie, że jest bardzo zaraźliwa.

Co ważne, szczepionka ta jest co roku „aktualizowana”. Nie zapewnia stuprocentowej ochrony przed zakażeniem, ale jest skuteczna w ochronie przed powikłaniami. Wskazane i zalecane jest jednak szczepienie osób z grup ryzyka, czyli dzieci, kobiet w ciąży, seniorów, osób z chorobami przewlekłymi, osób pracujących w dużych skupiskach ludzi.

Terminy i dawki: IIV – Inactivated Influenza Vaccine – po 6. miesiącu życia. LAIV – Live Attenuated Vaccine – podaje się po ukończeniu 2. lat i do ukończenia 18. roku życia. W danym sezonie wystarczy jedna dawka. Co interesujące, od sezonu 2019/2020 pierwszy raz dostępna w Polsce była donosowa szczepionka przeciw grypie – jest przeznaczona dla dzieci od 24. miesiąca (szczepionka LAIV).

Możliwe reakcje: Jedynie miejscowe reakcje, jak ból, zaczerwienienie, obrzęk, rzadziej ogólne – wzrost temperatury, ból mięśni

Koszt: Szczepionka oraz szczepienie to koszt około 150 zł, jednak warto śledzić ceny w każdym nowym sezonie.

Meningokoki

Inaczej: MenB – czyli szczepionka przeciw meningokokom grupy B, MenACWY/MenC– przeciw meningokokom grupy A, C, W, Y lub wyłącznie C

Meningokoki to potoczna nazwa bakterii – dwoinek zapalenia opon mózgowo rdzeniowych, które powodują niesamowicie groźną inwazyjną chorobę meningokokową (w skrócie IChM). Może ona przebiegać jako sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub obydwie te choroby jednocześnie – i takiego typu zachorowań jest niestety najwięcej. Przebiegają one szybko i kończą się trwałymi powikłaniami, a czasem nawet zgonem.

Wyróżniono 12 typów meningokoków, jednak najgroźniejsze są typy A, B, C, W, Y (w naszym kraju za najwięcej zachorowań odpowiada typ B, a także C). Zachorować może każdy, jednak zakażenie meningokokami, przenoszone drogą kropelkową, jest najgroźniejsze dla małych dzieci – do roku, nieco rzadziej choruje grupa do 5. lat. Właśnie dlatego zaleca się szczepienie dziecka przeciw meningokokom.

Terminy i dawki: Skoniungowane szczepionki przeciw meningokokom dostępne dla dzieci już od 2. miesiąca życia to MenC lub MenACWY. Schemat podawania zależy od rodzaju szczepionki i wieku dziecka. MenB jest to szczepionka białkowa.

Możliwe reakcje: Najczęściej miejscowe odczyny – ból, zaczerwienienie, obrzęk. Mogą wystąpić lekkie ogólne reakcje jak rozdrażnienie, podniesiona temperatura, osłabienie.

Koszt: Koszt jednej dawki szczepionki to od 200 do 500 zł (w zależności od rodzaju i preparatu)

Wirus brodawczaka ludzkiego

Inaczej: HPV – czyli Human Papillomavirus

HPV to wirus brodawczaka ludzkiego. Dwa jego typy odpowiadają za wystąpienie raka szyjki macicy i zmian przedrakowych. Infekcja HPV odgrywa bardzo dużą, kluczową i niezaprzeczalną rolę w powstawaniu nowotworów tego typu, a także raka pochwy, sromu, odbytu, prącia. Warto wiedzieć, że rak szyjki macicy jest na drugim miejscu wśród nowotworów złośliwych pod względem częstości występowania wśród kobiet w Polsce. Do zakażenia dochodzi podczas kontaktu seksualnego. Właśnie dlatego szczepienie na HPV jest absolutnie godne wzięcia pod uwagę.

Terminy i dawki: Szczepionki przeciw HPV zaleca się dla dziewczynek i młodych kobiet, a także chłopców
i młodych mężczyzn. Wiek, od którego można ją przyjąć to 12-13 lat. Podaje się trzy dawki, przy czym drugą należy podać 1-2 miesiące po pierwszej, a ostatnią do 6. miesięcy po pierwszej.

Możliwe reakcje: Szczepionka dobrze tolerowana, występują miejscowe odczyny jak ból, obrzęk, zaczerwienienie, a także zmęczenie, ból głowy, mięśni.

Koszt: Jedna dawka to około 500-600 zł. Niektóre samorządy organizują akcje bezpłatnych szczepień.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

Inaczej: HAV, czyli – Hepatitis A Virus

WZW A to choroba znana jako „żółtaczka pokarmowa” wywoływana jest przez wirus HAV. Choroba ma ostry przebieg u dorosłych, a u dzieci zwykle łagodny lub wręcz bezobjawowy. Objawy WZW A to z jednej strony dolegliwości grypopodobne, a z drugiej – ze strony układu pokarmowego. Do tego dochodzi ciemny mocz oraz zażółcenie skóry, błon śluzowych, białek oczu. Jest to „choroba brudnych rąk”. Przenosi się m.in. przez zjedzenie skażonej żywności czy wypicie wody.

Terminy i dawki: Dwie dawki, które zapewniają długotrwałą odporność, prawdopodobnie na całe życie. Występuje szczepionka skojarzona przeciwko WZW A i WZW B. Pierwszą dawkę można podać dziecku
w wieku 13-15 miesięcy.

Możliwe reakcje: Miejscowe łagodne odczyny, jak ból, zaczerwienienie, a także ból głowy.

Koszt: Jedna dawka to około 100-150 zł

szczepienia obowiązkowe dla dziecka kiedy

Kleszczowe zapalenie mózgu

Inaczej: KZM

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba wirusowa, która jest przenoszona przez zakażone kleszcze (choć nie jest to jedyna droga jej rozprzestrzeniania, inne sposoby zakażenia to m.in. spożycie niepasteryzowanego mleka od zarażonego zwierzęcia czy transfuzja krwi). Początkowe objawy przypominają grypę, natomiast najgroźniejszym jest fakt, że u części osób zakażenie zajmuje ośrodkowy układ nerwowy.

Prowadzi to np. do zapalenia mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych, rdzenia kręgowego. Powikłania mogą być trwałe,
a w niektórych przypadkach dochodzi nawet do zgonu. Niestety, po ukąszeniu kleszcza nie da się w żaden sposób dowiedzieć czy był on zakażony. To sprawia, że szczepionka przeciwko KZM stanowi najlepsze zabezpieczenie.

Terminy i dawki: Konieczne są trzy dawki – pierwsza może być przyjęta od 13-15 miesiąca życia. Niezbędne są także dawki przypominające co 3-5 lat.

Możliwe reakcje: Miejscowe odczyny – ból, zaczerwienienie, obrzęk, a także objawy grypopodobne.

Koszt: Jedna dawka to 400 zł.

Ospa wietrzna

Inaczej: VZV, czyli Varicella Zoter Virus

Ospa wietrzna to ostra wirusowa choroba zakaźna. Wywołuje ją wirus ospy i półpaśca (VZV). Jest bardzo zaraźliwa, a zakazić można się drogą kropelkową lub przez kontakt z osobą zakażoną. Głównym objawem jest charakterystyczna, swędząca wysypka występująca nawet na błonach śluzowych. Do tego dochodzą ogólne objawy grypopodobne – gorączka, złe samopoczucie, bóle mięśni.

Ospę wietrzną znaczna większość osób przechodzi łagodnie. Poważne powikłania dotyczą niewielkiej grupy i są to m.in. zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych, ostra małopłytkowość. Przebieg choroby jest cięższy u dorosłych niż u dzieci.

Terminy i dawki: Należy przyjąć dwie dawki. Pierwszą już od 13-15 miesiąca życia,

Możliwe reakcje: Odczyny występują bardzo rzadko

Koszt: Koszt jednej dawki szczepionki to około 250-300 zł

Dowiedz się więcej: