Szacuje się, że około 3% noworodków przychodzi na świat z wadami wrodzonymi, z czego 50% stanowią wady serca. Oznacza to, że 1 na 100 urodzonych dzieci rodzi się właśnie z wadą serca.
Dzięki współczesnej medycynie wiele z tych wad (niestety nie wszystkie) możemy wykryć już w życiu płodowym. W przypadku niektórych schorzeń pierwsze kroki ku leczeniu można podjąć jeszcze w czasie ciąży, inne wymagają natychmiastowej operacji w pierwszych dniach życia dziecka, jeszcze inne nie muszą być leczone od razu po porodzie, bo nie zagrażają bezpośrednio życiu niemowlaka.
Serce wielkości orzeszka
W prawidłowym przebiegu ciąży zazwyczaj wykonuje się trzy badania USG (ok. 10 i 20 tygodnia, i po 30 tygodniu ciąży). Podczas USG lekarz ocenia lokalizację i budowę łożyska, ilość wód płodowych, wielkość płodu, ale także bada, jak wyglądają narządy wewnętrzne dziecka – w tym między innymi serce. To właśnie po rutynowym badaniu USG przyszła mama może zostać skierowana na bardziej szczegółowe badania serca i układu krążenia płodu.
Badanie serca płodu jest trudne i czasochłonne. Wymaga ogromnego doświadczenia specjalisty i profesjonalnego, dobrego sprzętu. Pozwala jednak rozpoznać ewentualne schorzenie jeszcze przed narodzeniem się dziecka, dzięki czemu można we właściwy sposób zaopiekować się ciężarną i jej maleństwem czy też przygotować do porodu, po którym konieczna będzie natychmiastowa operacja niemowlaka. Obecnie lekarze są już w stanie leczyć na przykład zaburzenia rytmu serca płodu – jeśli u malucha występuje częstoskurcz, matce podawane są specjalne leki.
Wskazania do badania serca płodu
Istnieje wiele czynników ryzyka, że maluch urodzi się z wadą serca, dlatego wskazaniem do badania echokardiograficznego są:
- choroby matki: wada wrodzona serca, cukrzyca przedciążowa, fenyloketonuria, choroby układowe tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty, zespół Sjogrena i inne – dodatnie przeciwciała Ro);
- czynniki ryzyka: poprzednie dziecko z wadą wrodzoną serca, wada wrodzona serca w rodzinie, zespoły genetyczne występujące w rodzinie (np. Noonan, Turnera, Downa i inne), zapłodnienie in vitro;
- czynniki położnicze: poronienia samoistne w wywiadzie (więcej niż 2), ciąża mnoga (jednokosmówkowa);
infekcja w pierwszym trymestrze ciąży (różyczka, parwowiroza, cytomegalia, toksoplazmoza, opryszczka, inne choroby wirusowe); - stosowanie niektórych leków przez matkę (cytostatyki, leki przeciwdepresyjne) oraz używek (alkohol, nikotyna);
- stwierdzenie: aberracji chromosomowej u płodu, obrzęku uogólnionego, zaburzenia rytmu serca, mało- lub wielowodzia, wad innych układów, o których wiadomo, że wiążą się z ryzykiem wady serca (przepuklina pępkowa, przeponowa).
Optymalnym czasem do wykonania badania jest 18-22 tydzień ciąży – wtedy serce dziecka jest na tyle duże i rozwinięte, że istnieje małe prawdopodobieństwo przeoczenia wady przez lekarza.
Niemowlę – co powinno niepokoić?
Nie zawsze lekarzom udaje się wykryć nieprawidłowości już w czasie ciąży. A i tuż po porodzie wada może zostać przeoczona. Noworodki z tego typu problemem są bowiem najczęściej duże, nie wykrywa się szmeru nad sercem – wyglądają po prostu na zdrowe.
Dzieciom z wadą serca może brakować tchu, kiedy na przykład płaczą. Często występują u nich także nawracające zakażenia dróg oddechowych, świst krtaniowy i stany kurczowe oskrzeli. Schorzenie może więc ujawnić się dopiero w pierwszych latach życia dziecka – na przykład przy okazji badań okresowych, a zdarza się, że następuje to też o wiele później. Dlatego ważne jest, aby uważnie obserwować malca – istnieje bowiem kilka objawów, które powinny zaniepokoić rodziców. Dzieciom z wadą serca może brakować tchu, kiedy na przykład płaczą. Podobnie jest ze ssaniem – chorym maluszkom może ono sprawiać trudność, dlatego ssą krócej, co wiąże się bezpośrednio ze słabszym przybieraniem na wadze. Maluchy z wadą serca są też zwykle bledsze niż dzieci zdrowe, bardziej się pocą, a ich skóra może mieć nieco sinawe zabarwienie. Często występują u nich także nawracające zakażenia dróg oddechowych, świst krtaniowy i stany kurczowe oskrzeli.
W sytuacji, kiedy istnieje podejrzenie, że dziecko może mieć problemy z serduszkiem, maluch kierowany jest do kardiologa dziecięcego. Specjalista od chorób serca ma do dyspozycji zaawansowaną aparaturę. Badanie EKG, badania echa serca, prześwietlenie promieniami X czy też cewnikowanie serca – to badania, które pozwalają przeprowadzić szczegółową diagnozę i właściwe leczenie. Należy też pamiętać, że po urodzeniu się jednego dziecka z wrodzoną wadą serca prawdopodobieństwo, że kolejne dziecka będzie miało ten sam problem, wynosi około 2-5%. Jeżeli dwoje dzieci ma wadę serca, to ryzyko wzrasta do około 10% dla kolejnych ciąż.