Zmiany morfologiczne i czynnościowe zachodzące w organizmie kobiecym oraz świadomość stanu, w jakim się znalazła, wywierają głęboki wpływ na jej psychikę.
Kobiety do macierzyństwa dojrzewają w różnym okresie swojego życia. Niektóre dojrzewają dopiero w trakcie ciąży lub po porodzie, trzymając swojego maluszkach na rękach. Ciąża i poród wywołują silne przeżycia emocjonalne i nierzadko zwiększone napięcie psychiczne i lęk.
Bez względu na wiek, wykształcenie oraz czynniki indywidualne, instynkt macierzyński odgrywa kluczową rolę w zmianie nastawienia do siebie samej i do życia w momencie narodzin dziecka. Ciąża i poród wywołują silne przeżycia emocjonalne i nierzadko zwiększone napięcie psychiczne i lęk. To ciągłe napięcie związane jest z przeżywaniem przez ciężarne przeciwstawnych uczuć:
- szczęścia i strachu;
- oczekiwania i niepewności;
- wiary i wątpliwości;
- ufności i niedowierzania.
Oczywiście wpływ na przemiany psychiki u ciężarnej ma całe jej otoczenie. Opieka i ciepło, jakie daje jej partner, zapewniają spokój i pewność. Wsparcie rodziców i przyjaciół jest nie mniej ważne. Kobiety o ustabilizowanej sytuacji finansowo – zawodowej macierzyństwo również odbierają z radością i spokojem. Kobiety porzucone przez swoich partnerów odczuwają zdecydowanie większy lęk przed przyszłością swojego dziecka. Konieczność zapewnienia mu odpowiednich warunków życia, wychowania i wykształcenia stanowi dla samotnej matki kolosalne wyzwanie.
Wiek a psychika przyszłej mamy
Pokusić się można o wskazanie pewnych różnic w psychice ciężarnej w zależności od wieku przyszłej mamy. Młode dziewczęta zachodząc w ciążę (często nieplanowaną) wyraźnie odczuwają lęk i strach przed sytuacją, w jakiej się znalazły. Z jednej strony bowiem są na etapie zdobywania wiedzy i kształcenia się, zabawy i wakacyjnych wypadów z przyjaciółmi, z drugiej zaś mają stać się odpowiedzialnymi matkami poświęcającymi cały swój czas dziecku. Nie są one przystosowane do takiej roli, stąd niejednokrotnie można stwierdzić u tych matek objawy depresji, zniechęcenia i braku radości z życia.
Po przeciwnym biegunie znajdują się kobiety nierzadko po trzydziestce: maja one stabilną sytuację zawodowo – finansową, są dojrzałe i gotowe do macierzyństwa, na ogół również są już w co najmniej kilkuletnich, sprawdzonych związkach. Wkraczają naturalnie w kolejny (najważniejszy?) etap życia. Wraz z zapłodnieniem przeżywają radość i zadowolenie. Bardzo rzadko pojawiają się u nich stany lękowe lub wątpliwości.
Zmiany zachodzące w psychice w poszczególnych trymestrach
Pierwszy trymestr ciąży
W miarę dojrzewania płodu w brzuchu mamy, dojrzewa również świadomość stanu, w jakim się znalazła. Powoli akceptuję nową życiową rolę.
Nierzadko początkowe uczucia mogą być negatywne, związane z obawą o przyszłość i z lękiem przed utratą wczesnej ciąży. Podstawą wszelkich zmian zachodzących w psychice ciężarnej jest poczucie zmiany własnego „ja”. Umysł kobiety zaczyna powoli akceptować nową sytuację. Przestaje to już być tylko i wyłącznie akceptacja emocjonalna, staje się również świadoma i w pełni naturalna.
Drugi trymestr ciąży
W drugim trymestrze rozwija się powoli i systematycznie świadomość konieczności zadbania o rozwijające się w ciele ciężarnej nowe życie. W tym okresie matka po raz pierwszy dzięki obrazom USG może zobaczyć twarz swojego dziecka, może posłuchać bicia jego serca, a także poczuć jego ruchy. Dziecko przestaje być już tylko powiększającym się brzuchem.
Nowoczesne metody diagnostyczno-badawcze umożliwiają przekazanie ciężarnym informacji o prawidłowym rozwoju jej dziecka. To również ma bardzo istotny wpływ na ich stan emocjonalno-psychiczny. Matka przekonana o prawidłowym rozwoju swojego dziecka odczuwa duży komfort psychiczny. Umożliwia to wyeliminowanie lub co najmniej ograniczenie lęku i strachu o stan zdrowia płodu, i jednocześnie znaczne poprawienie nastroju.
Drugi trymestr ciąży jest na ogół bardzo dobrze znoszony przez wszystkie ciężarne. Dość często w tym okresie dochodzi do wzrostu nastroju. Pojawiają się momenty euforyzacji i radości. Można również zaobserwować wzrost aktywności psychicznej w przeżywaniu codziennych wydarzeń. Podobnie jak w pierwszym trymestrze, bardzo ważne jest wsparcie emocjonalne partnera. Tylko kochana i akceptowana kobieta ma tak niezbędne w ciąży poczucie stabilizacji i opieki.
Trzeci trymestr ciąży
W tym okresie ponownie pojawiają się reakcje lękowe. Nasila się uczucie strachu. Tym razem jednak jest to związane ze zwyczajną obawą przed porodem. Kobieta boi się czekającego ją bólu. Zaczyna powoli przeglądać dostępne informacje dotyczące siły bólu w trakcie porodu oraz możliwości jego łagodzenia. Wpada w błędne koło. Zasypywana niezliczonymi informacjami czujne się nierzadko samotna i przerażona. Po raz kolejny wsparcie partnera okazuję się być najistotniejsze.
Dodatkowo, niektóre kobiety ponownie odczuwają niepewność dotyczącą czekających je wyrzeczeń i obowiązków. Ciężarne martwią się również o stan zdrowia dziecka. Mogą pojawić się leki przed ewentualnymi powikłaniami w trakcie porodu.
Bardzo radosnym momentem, wieńczącym całe dziewięć miesięcy trudu, jest chwila pierwszego krzyku dziecka oraz jego pierwszego kontaktu, zaraz po porodzie, z matką. Jest to początek ogromnej, łączącej ich niewidzialna nicią, więzi na całe życie. Bardzo zbliżające jest karmienie dziecka piersią. Dzieci matek, które z tego rezygnują, w przyszłości częściej chorują i czują się mniej akceptowane przez środowisko. Wiele badań potwierdziło, że karmienie piersią jest jednym z najważniejszych elementów rozwijającej się relacji pomiędzy matką i dzieckiem.
Jak się psychicznie przygotować na ciążę?
Niewątpliwie po porodzie czeka matkę wiele trudnych chwil, wiele wyzwań i wyrzeczeń. Jednak przyćmi je z pewnością moment pierwszego kontaktu z dzieckiem, jego pierwszy uśmiech, pierwsze słowa i kroki, i wiele, wiele innych, radosnych wydarzeń.
Nie ma żadnych wątpliwości, że odpowiednie przygotowanie psychiczne matki do przeżyć, jakie ją czekają w czasie ciąży i porodu ma decydujące znaczenie we wszystkich tych okresach. Niezbędne jest wsparcie rodziców i partnera. Pomocne okazują się szkoły rodzenia, ponieważ nie tylko uczą techniki porodu, ale również umacniają relacje pomiędzy partnerami oraz dają możliwość kontaktu z innymi kobietami w tym pięknym stanie.
Autor: lek. med. Witold Kłosiński