Zostań dawcą szpiku kostnego

Szpik kostny jest odpowiedzialny za wytwarzanie komórek krwi: krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi. Niestety nie ma możliwości wyprodukowania szpiku poza organizmem ludzkim. Dlatego też potrzebni są dawcy, którzy bezinteresownie zechcą pomóc chorym, bez względu na nację i kolor skóry. Przeszczep szpiku jest jedną z metod leczenia chorób nowotworowych, w szczególności białaczek. W wielu przypadkach (oporność na chemioterapię, wznowa choroby) również jedynym sposobem na ocalenie życia. Jak wiec zostać dawcą szpiku?

Szpik kostny – prawdziwy dar życia

Szpik kostny to fabryka komórek krwi. Szpik wytwarza erytrocyty (krwinki czerwone) transportujące tlen, leukocyty (krwinki białe), których zadaniem jest zwalczanie infekcji i płytki krwi (trombocyty) biorące udział w procesie krzepnięcia krwi. Ilościowe (np. anemia aplastyczna) lub jakościowe (np. białaczki) zaburzenia krwiotworzenia są powodem zagrożenia życia. Zdarza się, że wtedy, że jedynym ratunkiem dla chorego jest przeszczep szpiku kostnego od kogoś z rodziny lub dobrowolnego dawcy.

Okazuje się jednak, że jedynie dla 25-30% chorych znajduje się dawcę rodzinnego. W pozostałych przypadkach poszukuje się dawcy niespokrewnionego. Istnienie dwóch obcych osób o identycznych kombinacjach antygenów HLA waha się między 1:100 a 1:1 000 000. Najtrudniejszy jest dobór dawców dla chorych z rzadkimi układami antygenów HLA. Dzięki pozyskaniu dużej liczby potencjalnych dawców szpiku zwiększa się prawdopodobieństwo szybkiego doboru zgodnego antygenowo dawcy i wykonania przeszczepu ratującego życie.

Kto może zostać dawcą szpiku?

Dawcą szpiku kostnego może zostać każdy pełnoletni, zdrowy tj. nie obciążony chorobami genetycznymi, dziedzicznymi i przewlekłymi – człowiek. Preferowani są ludzie młodzi – najlepiej między 18 a 30 rokiem życia, gdyż od momentu zamieszczenia potencjalnego dawcy w rejestrze do chwili oddania szpiku (tylko do 50 roku życia) może upłynąć długi okres czasu – 5, 10, czy nawet 15 lat. Decyzja zostania honorowym dawcą musi być więc w pełni świadoma i przemyślana, bo podejmujemy ją na wiele lat. Jakie czynniki są niezbędne, by zostać potencjalnym dawcą szpiku – zdrowie, młodość i wola niesienia pomocy!

Jest jednak sporo kryteriów, które wykluczają dawstwo. Oto one:

• choroba serca, reumatyzm, nadciśnienie;
• hemofilia i inne choroby krwi;
• epilepsja i inne choroby neurologiczne(jeżeli pacjent pobiera leki p/padaczkowe i w ciągu minionego roku nie wystąpił
• więcej niż jeden napad to dawca może być zakwalifikowany);
• anemia;
• choroby nerek i układu moczowego;
• cukrzyca (jeśli wymaga podawania leków przeciw cukrzycowych);
• malaria i inne choroby tropikalne;
• syfilis;
• gruźlica (aktywna w okresie minionych 5 lat);
• choroba autoimmunologiczna, sarkoidoza;
• choroba Creutzfelda-Jacoba u dawcy lub w rodzinie;
• choroba nowotworowa;
• AIDS;
• obecność antygenu HBs, przeciwciał anty HCV przy obecności HCV RNA (obecność przeciwciał HBc oraz przebyte
• zakażenie wirusem typu A są akceptowalne);
• aktywna astma wymagająca podawania leków;
• stosowanie leków hormonalnych (konsultacja z lekarzem Poradni Przeszczepowej);
• ciąża – ciąża i laktacja bezwzględnie dyskwalifikuje dawcę (czasowo);
• łuszczyca;
• tatuaż (dyskwalifikuje jedynie wówczas gdy został on wykonany w półroczu poprzedzającym badania dla potencjalnych dawców).

Gdzie dawca szpiku może się zgłosić?

Chęć zostania dawcą szpiku deklaruje się przez wypełnienie formularza „Oświadczenie woli o wpisanie do CRNDSiKP”, który można dostać w stacjach krwiodawstwa i Zakładach Opieki Zdrowotnej oraz w internecie (np. www.poltransplant.org.pl). Po dokonaniu niezbędnych formalności, służby medyczne pobiorą od ochotników 10 ml krwi (dokładnie, tyle jak przy wykonywaniu podstawowych badań morfologicznych) w celu oznaczenia antygenów zgodności tkankowej (transplantacyjnych), tzw.: antygenów HLA klasy I i klasy II. Badania wykonywane są w specjalistycznym laboratorium. Następnie wyniki badań wraz z danymi dawców umieszczana się w rejestrze i udostępnia całemu światu.

Rejestr honorowych dawców szpiku zawiera dane osobowe wraz z wynikami badań genetycznych potencjalnych dawców. Zasoby polskich rejestrów znajdują się w światowej bazie komputerowej Bone Marrow Donor Worldwide – BMDW w Holandii.

Jak wygląda sam zabieg pobrania komórek?

W momencie gdy dawca wykaże wstępnie zgodny układ tkankowy z potrzebującym pacjentem, rozpoczyna się procedura doboru. Ma ona na celu wykazanie wykluczenia lub zgodności antygenową dawcy z chorym. Polega ona na ponownym kontakcie z dawcą, ustaleniu jego stanu zdrowia, potwierdzeniu chęci oddania szpiku kostnego oraz przeprowadzeniu wielu szczegółowych badań.

Badania są przeprowadzane w placówce najbliższej miejsca zamieszkania dawcy, a ewentualne wszelkie koszty przejazdu, koszty ubezpieczenia i ewentualnego pobytu w hotelu są pokrywane przez rejestr.

Po pomyślnych badaniach następuje przygotowanie i pobranie szpiku. Procedura przygotowawcza polega na podawaniu przez 4-5 dni leku powodującego wzrost liczby komórek krwiotwórczych – lek podawany jest przez zastrzyk. Istnieją dwie metody pobierania szpiku: w znieczuleniu ogólnym poprzez nakłucia talerzy biodrowych lub z krwi obwodowej przy użyciu urządzenia o nazwie separator. Termin pobrania zsynchronizowany jest z przygotowywaniem pacjenta do transplantacji. Szpik dostarczany jest do Kliniki Transplantacyjnej przez specjalnego kuriera i podawany pacjentowi drogą kroplówki.

Oddanie szpiku dla zdrowego dawcy nie wiąże się z praktycznie żadnym ryzykiem. Całkowita regeneracja szpiku dawcy następuje zwykle po 3-4 tygodniach. Po pobraniu szpiku wykonuje się badania kontrolne stanu zdrowia dawcy.

Odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania

Wokół zabiegu pobierania szpiku kostnego przez lata narosło wiele mitów. Być może to właśnie strach i niewiedza są przyczynami tak niewielkiej grupy dawców. Na blisko 38 mln mieszkańców Polski w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej zarejestrowanych jest jedynie ok. 35 tys. ochotników. Najczęściej ludziom się wydaje, że przeszczep szpiku jest bolesny i pozostawia blizny. Jest to oczywiście nieprawda, ponieważ obie metody pobierania komórek nie pozostawiają blizn, a jedynie drobne ranki, nakłucia jakie pozostają po wbiciu igły (lub dwóch igieł, jeżeli szpik pobierany jest z biodra). Ale czy kilka ranek na ciele ma znaczenie, gdy w grę wchodzi życie drugiego człowieka?

Jakie są inne odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące pobierania szpiku kostnego?

• Zabieg pobrania szpiku do przeszczepu jest bezpieczny;
• Komórki szpiku ulegają stałej regeneracji, ubytek szpiku zostaje bardzo szybko wyrównany;
• Już dzień po oddaniu szpiku dawca może być wypisany do domu;
• Wszystkie badania dawcy oraz procedury związane z oddaniem szpiku są opłacane przez budżet państwa;
• Niespokrewniony dawca szpiku pozostaje anonimowy;
• Szpik kostny można oddać tylko i wyłącznie honorowo i bezinteresownie.