Prawa nieletniej matki

Zdajemy sobie sprawę z ich problemów związanych z szybszym wejściem w dorosłość i ogromem nowych obowiązków, lecz – czy ktokolwiek z nas zastanawiał się kiedyś nad sytuacją prawną, w jakiej znajdują się nieletnie matki? Okazuje się, że młoda mama, która pod sercem przez 9 miesięcy nosiła swoje dziecko, po porodzie nie ma do niego pełnych praw rodzicielskich!

Kobieta, która urodziła dziecka przed ukończeniem 18. roku życia, według polskiego prawa nie ma nad swoim maluszkiem władzy rodzicielskiej. Takie prawo matce, która urodziła, z prawnego punktu widzenia, nie przysługuje, ponieważ sama pozostaje pod władzą rodzicielską swoich rodziców. Kto więc staje się w takim przypadku opiekunem dziecka? Opiekunem prawnym zostaje w wyniku orzeczenia sądu najczęściej któreś z rodziców małoletniej. Jeżeli żadne z nich nie może lub nie chce, dziecko reprezentuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Niepełnoletnia matka, która ukończyła 13 lat, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Nieletnia matka nie może reprezentować swojego maluszka, bo nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych. To oznacza, że nie przysługuje jej prawo do samodzielnego składania żadnych prawnie wiążących oświadczeń do np. wyrażania zgody na uznanie ojcostwa dziecka. Zgodnie z oświadczeniem Ministra Pracy nieletnia matka może jedynie zgłaszać się z wnioskiem o przyznanie świadczeń (zasiłku rodzinnego, z opieki społecznej, becikowego,) ale każdy jej wniosek musi poparty zgodą rodzica bądź innego przedstawiciela ustawowego. Dopuszcza się również możliwość zgłoszenia urodzenia dziecka przez samą niepełnoletnią. Praktyka urzędów nie jest jednak w tym względzie wszędzie jednolita.

Rodzina zastępcza

Każde dziecko musi mieć swojego opiekuna. Mimo że nieletnia mama może faktycznie opiekować się maluchem – gdy sąd poweźmie informację, że dziecko nie ma opiekuna prawnego – postępowanie o przyznanie go zostaje wszczęte z urzędu. Niemniej jednak osoba, która chciałaby pełnić rolę opiekuna prawnego dziecka, może sama również zgłosić się do sądu. Rodzice lub krewni nieletniej matki, którzy pragną zaopiekować się dzieckiem powinni wystąpić do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie albo Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, które udziela informacji oraz wydaje opinię dotyczące zdolności danego kandydata/kandydatów do pełnienia takiej funkcji. Rodzina zastępcza, którą sąd ustanowi dla malucha otrzymuje pomoc pieniężną na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego należącego do niej dziecka.

Nieletnia matka może jednak nabyć z mocy prawa władzę rodzicielską dopiero po osiągnięciu pełnoletności. Jednocześnie sąd umorzy postępowanie opiekuńcze i zwolni opiekuna dziecka z jego dotychczasowych obowiązków.

Świadczenie pieniężne

Jak zatem w przypadku nieletnich mamuś wygląda sprawa świadczeń pieniężnych przyznawanych matkom i rodzinom? Jeśli nieletnia matka nie spełnia ustawowych warunków do przyznania zasiłku rodzinnego, to nie można jej uznać za osobę uprawnioną do zasiłku rodzinnego na własne dziecko. Okazuje się, że zasiłek rodzinny, który ma na celu pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka, przysługuje jedynie opiekunom prawnym, a nie małoletniej matce. Z zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku można skorzystać, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się (której rodzice nie żyją) nie przekracza 504 zł.

Becikowe, czyli jednorazowa zapomoga w wysokości 1000 zł z tytułu urodzenia dziecka, również przysługuje prawnemu opiekunowi dziecka, nieletnia mama nie może sama odebrać pieniędzy.

Zasiłek z opieki społecznej również przysługuje opiekunom dziecka, a można się o niego starać, gdy dochód w rodzinie nie przekracza kwoty 351 zł netto na osobę. Jest to pomoc na zakup leków leczenia, opału, odzieży itp.

Małoletniej, uczącej się matce przysługuje dodatek, ale tylko wtedy, gdy oboje jej rodzice nie żyją. Dodatek taki wynosi 170 zł miesięcznie na dziecko, a gdy dodatkowo ma ono orzeczenie o niepełnosprawności – wzrasta o 80 zł.

Małoletniego ojca dziecka nie można również pozwać o alimenty, gdyż jemu również nie przysługują prawa wynikające z posiadania władzy rodzicielskiej. Kierując pozew o alimenty, młodociana matka pozywa więc przedstawicieli ustawowych ojca własnego dziecka.

Pełnoletni tata opiekunem prawnym
Jeśli ciężarna nie ma skończonych 15 lat jej partner może ponieść konsekwencje prawne wynikające z pożycia z osobą małoletnią. Według prawa – jeśli mama dziecka jest niepełnoletnia, obowiązki opiekuna może przejąć czasowo, pełnoletni ojciec dziecka. Ojciec, nie nabywa ich jednak automatycznie – ponieważ nawet jeśli sam może uznać swoje ojcostwo, potrzebna jest jeszcze sądowi zgoda matki dziecka. Niepełnoletnia matka niepełnoletnia nie może jednak wyrazić skutecznie takiej zgody (może to natomiast zrobić opiekun prawny dziecka). Ojciec dziecka musi zatem uzbroić się w cierpliwość walcząc o swoje prawa w sądzie.

W razie problemów z uzyskaniem zgody opiekuna, albo w razie jego braku, ojciec, któremu zależy na uzyskaniu praw do dziecka powinien złożyć pozew o sądowe ustalenie ojcostwa. Przyznanie władzy rodzicielskiej jest uzależnione tylko i wyłącznie od uznania sędziego. Przed wydaniem prawomocnego wyroku sąd wezwie do udziału w postępowaniu rodziców nieletniej matki (jako jej przedstawicieli ustawowych), ustanowi również kuratora dla reprezentowania praw dziecka.

Ślub – brama ku dorosłości?
Czy ślub małoletniej matki z ojcem dziecka może zmienić sytuację prawną nieletniej i jej partnera? Okazuje się, że małżeństwo zmienia naprawdę sporo. Poprzez zawarcie małżeństwa nieletnia matka uzyskuje władzę rodzicielską i wszelkie prawa związane ze staraniami o świadczenia na dziecko. Należy pamiętać jednak, że jeżeli matka dziecka nie jest pełnoletnia, ale ma skończone 16 lat, może zawrzeć związek małżeński tylko i wyłącznie za zgodą sądu. Natomiast młodsze nastolatki w ogóle nie mogą zawierać związków małżeńskich, a ujawnienie ojca dziecka naraża go na konsekwencje prawne wynikające z pożycia z małoletnią poniżej 15. roku życia. Mężczyźni bez wyjątków mogą się żenić dopiero po ukończeniu 18 lat.

Młoda mamo – zanim zdecydujesz się na ślub z ojcem dziecka, dokładnie przemyślcie swoją decyzję. Być może kieruje wami zbyt duża presja i naciski ze strony rodziców. Niestety, statystyki mówią, że aż 80 proc. tego typu małżeństw kończy się rozwodem. Wasza decyzja musi być więc w pełni przemyślana!

Gdzie szukać pomocy?
Nastoletnia mamo – pamiętaj, jeżeli nie możesz liczyć na pomoc własnej rodziny, jest mnóstwo ośrodków i fundacji, które posłużą ci pomocą. Pozostawaj w stałym kontakcie z ośrodkiem pomocy społecznej – tutaj pomogą ci również w sprawach formalnych, prawnych, a nawet zapewnią pomoc psychologiczną.

Pamiętaj jednak, że w przypadku konieczności uzyskania schronienia przez nieletnią matkę z dzieckiem wymagane jest postanowienie sądu. Jednak w sytuacji kryzysowej wymagającej natychmiastowego schronienia możesz udać się do jednej z wielu placówek opiekuńczo-wychowawczych, np. pogotowia opiekuńczego lub domu małego dziecka.