Stawy biodrowe malca kształtują się już w czasie jego życia płodowego. To jeszcze w brzuchu mamy, główki kości udowych powinny idealnie dopasować się do otaczających je panewek. Niestety, nie zawsze tak się dzieje. Jeżeli oba te elementy, składające się na staw biodrowy, nie współgrają jak należy, mówimy o tzw. dysplazji stawu biodrowego. Nieprawidłowość może dotyczyć jednego, ale także obydwu stawów. Na szczęście wczesna diagnoza umożliwia wyleczenie i naprowadzenie bioder malca na właściwe tory dalszego rozwoju.
Dysplazja stawów biodrowych – czym jest?
Dysplazja stawów biodrowych może występować pod różnymi postaciami, ale zazwyczaj polega na tym, że panewka stawu biodrowego jest zbyt płytka i zbyt mała, aby pomieścić w sobie główkę kości udowej (ma także zbyt strome brzegi). Główka odchyla się na zewnątrz, może także przemieszczać się poza obręb stawu (w wyniku zwiększenia się siły mięśni i ich napięcia). To z kolei prowadzi do zwichnięcia stawu i uniemożliwia dziecku prawidłowe chodzenie w czasie późniejszym.
Niestety, przed porodem nie można zdiagnozować tego rodzaju nieprawidłowości – możliwe jest to dopiero po urodzeniu. Dlatego właśnie zaleca się, aby każde dziecko w pierwszym miesiącu życia zostało przebadane przez ortopedę w kierunku dysplazji. Skierowanie na tego rodzaju badanie wypisuje lekarz pediatra z poradni POZ (Podstawowej Opieki Zdrowotnej). Oczywiście wszystkie maluchy powinny być zbadane pod tym kątem także tuż po porodzie. Jeżeli lekarz stwierdzi jakąś nieprawidłowość, wówczas zleci przeprowadzenie USG stawów biodrowych.
Kiedy ryzyko dysplazji stawów biodrowych wzrasta?
Dysplazja częściej dotyka dziewczynek niż chłopców. Winien jest temu hormon, zwany relaksyną, który rozluźnia przed porodem stawy miednicy ciężarnej. Jak się bowiem okazuje, także chrząstki dziewczynki nie pozostają na ów hormon obojętne (organizm dziewczynki również wydziela żeńskie hormony, a ich działanie potęguje wpływ hormonów matki) – stawy dziecka stają się zbyt elastyczne i mniej stabilne. Jeżeli w rodzinie były już przypadki tego rodzaju nieprawidłowości, ryzyko powstania dysplazji wzrasta.
Częściej pojawia się ona przy ciążach mnogich, z uwagi na to, że maluszki mają dla siebie mniej miejsca w brzuchu mamy. Innym jeszcze czynnikiem ryzyka jest tzw. miednicowe ułożenie dziecka podczas porodu. Podczas skurczów nóżki dziecka są ciągle wyprostowane, silnie przyginane do tułowia, co może skutkować rozciągnięciem, a w efekcie uszkodzeniem elementów stawu. Do wystąpienia dysplazji predysponują malca także inne czynniki, jak np. duża masa ciała, asymetria ustawienia kończyn w życiu płodowym czy np. małowodzie w ciąży. Ponadto do rozwoju dysplazji, a w efekcie do zwichnięcia stawów, może przyczynić się niewłaściwa pielęgnacja dziecka w pierwszym okresie życia, jak np. noszenie go tyłem do siebie, układanie tylko na boku, krępowanie złączonych nóżek becikiem, czy układanie na plecach pod ciężką kołdrą.
Leczenie dysplazji stawów biodrowych – metody
W Polsce na ogół stosuje się poduszkę Frejki lub szynę Koszli, zaś na świecie – uprząż Pawlika. Leczenie dysplazji obejmuje postępowanie profilaktyczne, leczenie zachowawcze (wraz z usprawnianiem), a w niektórych przypadkach leczenie operacyjne (także z usprawnianiem).
Postępowanie profilaktyczne w dysplazji stawów biodrowych
Obejmuje ono:
- profilaktykę okołoporodową (unikanie tzw. hiperekstensji biodra);
- odpowiednią pielęgnację noworodka i niemowlęcia (szerokie pieluszki, szerokie noszenie itp.) Po stwierdzeniu lekkiej nieprawidłowości lekarz zleca układanie dziecka na brzuszku oraz tzw. szerokie pieluchowanie, które powoduje, że nóżki malca układają się w pozycji tzw. żabki, czyli są zgięte pod kątem prostym w stosunku do tułowia oraz rozłożone na boki – służą do tego najlepiej pieluchy tetrowe. Polega to na zakładaniu dziecku między nóżkami dwóch szeroko złożonych pieluch, które stabilizują nóżki w pozycji odwiedzenia. Ponadto dziecko należy układać na brzuszku i nie stosować zbyt mocno zaciśniętych becików łączących nóżki. Nie należy prostować nóg dziecka – przy przewijaniu trzeba podnosić na dłoni pupę malca po to, aby móc podłożyć czystą pieluchę. Absolutnie nie wolno ciągnąć dziecka do góry za nóżki;
- właściwe wykonywanie ćwiczeń leczniczych (jeśli takie zostały zalecone),czyli wykonywanie wszelkich ćwiczeń w tzw. odwiedzeniu i rotacji wewnętrznej uda.
Leczenie zachowawcze w dysplazji stawów biodrowych
Nazwą tą określamy leczenie nieinwazyjne, takie, które nie wymaga pobytu pacjenta w szpitalu. Obejmuje ono m.in. farmakoterapię, fizjoterapię, terapię zajęciową oraz programy edukacyjne dla pacjentów (alternatywą dla leczenia zachowawczego jest np. leczenie chirurgiczne). Usprawnianie dzieci leczonych zachowawczo jest bardzo trudne z uwagi na niespełnianie przez nie poleceń, późne pojawienie się w rozwoju spontanicznych ruchów kończyn dolnych itp. Z reguły zaleca się w takich przypadkach bardzo ostrożne ćwiczenia, które mają na celu rozciąganie przykurczonych mięśni przywodzicieli oraz ćwiczenia „czynne”, które oparte są o prowokowanie dziecka do ruchów we wszystkich stawach. Jeśli jednak cechy dysplazji się utrzymują lub rodzice zgłaszają się z dzieckiem do lekarza po 3 miesiącu, stosuje się jedno z wielu urządzeń, utrzymujących kończyny dolne w zgięciu i odwiedzeniu. Są to tzw. aparaty odwodzące.
W Polsce najczęściej stosuje się poduszkę Frejki lub szynę Koszli, zaś na świecie tzw. uprząż Pawlika. To lekarz decyduje, jaki aparat (tzw. ortezę) będzie musiało nosić dziecko. Lekarz powinien wystawić dla rodziców wniosek na taki aparat, ale niestety sprzęt ów jest refundowany jedynie częściowo. Pielęgnacja dziecka z takim aparatem jest nieco utrudniona, zazwyczaj można go zdejmować tylko do kąpieli czy przewijania, a poza tym maluszek nie może się swobodnie poruszać, gdyż orteza ogranicza mu swobodę ruchów. Jeśli jednak rodzice podejdą do owej kwestii konsekwentnie, prawdopodobnie po około 2-3 miesiącach po dysplazji nie będzie śladu -dziecko zacznie normalnie siadać i chodzić. Przykładowe aparaty:
Szelki Pavlika/uprząż Pavlika
Szelki są stosowane do utrzymywania nóżek dziecka w zgięciu i odwiedzeniu ud w stawach biodrowych.Mają postać szelek, które zapina się na nóżkach i ramionach dziecka. Powinny być założone dość ciasno, ale tak, by można było wsunąć między szelki a skórę dziecka dwa palce.Podczas ich stosowania należy układać dziecko na brzuchu i twarzą do dorosłego. Szelki utrzymuje się przez około 3 miesiące, ale to lekarz podejmuje decyzję, jak długo dziecko powinno je nosić.
Poduszka odwodząca Frejki/ Frejka
Poduszka utrzymuje kończyny dolne dziecka w pozycji korekcyjnej, czyli ze zgięciem w stawie biodrowym, odwiedzeniem i w rotacji wewnętrznej ud oraz zapewnia swobodę ruchów w stawie kolanowym i stawach stóp. Poduszka posiada wkład usztywniający, który wykonany jest z filcu pokrytego folią, szelki stabilizowane są na tułowiu, a pokrowiec można zdejmować i prać.Szerokość poduszki określa się poprzez pomiar odległości pomiędzy stawami kolanowymi w pozycji zgięcia bioder do 90 st. Szerokość tę zwiększa się stopniowo co około 3 tygodnie, aż do uzyskania repozycji(nastawienie złamanej kości lub zwichniętego stawu).
Majtki Weickerta
Mają one postać bardzo szerokich oraz usztywnionych majtek na szelkach.
- szyna Koszli /rozwórka Koszli
- szynę wkłada się pomiędzy nogi dziecka.
Lekarz zadecyduje o regularnych kontrolach (np. co 3 tygodnie) po to, aby mógł obejrzeć stawy za pomocą USG i odpowiednio uregulować ustawienie aparatu.
Leczenie gipsowe dysplazji stawów biodrowych
Niestety sprzęt ortopedyczny nie zawsze pomaga. W takich wypadkach konieczne jest leczenie przy pomocy gipsu. Taki opatrunek zakłada się na czas od 3 miesięcy do pół roku. Jeżeli dziecko ma więcej niż pół roku, ale mniej niż 1,5, stosuje się znieczulenie oraz nastawia biodro. Natomiast u dzieci w wieku powyżej 1,5 roku bywa i tak, że konieczne jest otwarte nastawienie bioderka i założenie opatrunku gipsowego. Celem tego działania jest założenie gipsu na nóżki w takiej pozycji, która utrzymuje prawidłowe ułożenie kości biodra w panewce.
Leczenie operacyjne dysplazji stawów biodrowych
Jeżeli wskazane leczenie nie pomaga, konieczne jest przeprowadzenie specjalnej operacji, która ma miejsce zazwyczaj w 3-5 roku życia. W zależności od potrzeb, leczenie to obejmuje różne zabiegi oraz ich kombinacje, wśród nich:
- otwarta repozycja zwichnięcia,
- plastyka stawu,
- plastyka daszka,
- osteotomia(przecięcie kości) miednicy,
- osteotomia podkrętarzowa,
- osteotomia międzykrętarzowa,
- osteotomia stabilizująca (u starszych).
Po zabiegu operacyjnym stosuje się gips biodrowy (przez okres 3-6 tygodni), następnie zaś gips czynnościowy. W przypadkach leczonych operacyjnie usprawnianie obejmuje zarówno postępowanie przedoperacyjne ,jaki postępowanie po zabiegu. Usprawnianie przed operacją ma na celu likwidację istniejących przykurczy i ogólne usprawnianie dziecka (głównie ćwiczenia obręczy barkowej i kończyn górnych), a także wyuczenie go ćwiczeń, które będą stosowane po zabiegu. Usprawnianie pooperacyjne zależy od rodzaju zabiegu (śród stawowy czy pozastawowy) i rodzaju unieruchomienia oraz możliwości nawiązania kontaktu z dzieckiem.