Jakie substancje hormonalne obecne są w kobiecym organizmie? Jaką rolę pełnią? Co się dzieje, gdy ich poziom nie jest zgodny z normą?
Większość z nas słyszała o hormonach i zdaje sobie sprawę z ich znaczenia. Często obarczamy je winą za różne dolegliwości oraz nastroje związane z okresem, zespołem napięcia przedmiesiączkowego czy ciążą. Mimo to, potrafimy wymienić zaledwie kilka z nich. Pora dowiedzieć się więcej o hormonach!
Hormony kobiece – co to takiego?
Hormony to substancje chemiczne produkowane przede wszystkim przez gruczoły wewnętrzne i komórki układu endokrynnego. Wspólnie z układem nerwowym stanowią kluczowy mechanizm regulacyjny w ciele ludzkim. Mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organów, a ich głównym celem jest zachowanie równowagi wewnętrznej, nazywanej homeostazą. W każdej fazie życia, od momentu poczęcia aż do starości, kobiece hormony pełnią istotną, niejednokrotnie kluczową, rolę w zdrowym rozwoju jednostki.
Hormony kobiece i ich rola
Ludzki organizm zawiera wiele różnorodnych hormonów, które pełnią kluczowe funkcje w zakresie określania płci (jak testosteron u mężczyzn czy estrogeny u kobiet), dostarczania glukozy, białek i tłuszczów do komórek (na przykład insulina), regulowania zachowań związanych z odżywianiem, aktywnością seksualną (dzięki serotoninie) oraz cyklem snu (za sprawą melatoniny). U kobiet można wyróżnić dodatkowe hormony, które choć obecne są również u mężczyzn, występują tam w minimalnych ilościach. Są one niezwykle istotne w kontekście cyklu menstruacyjnego oraz okresu ciąży.
Estrogeny
Estrogeny wytwarzane są głównie w jajnikach, choć w niewielkich ilościach można je znaleźć również w męskich jądrach. W trakcie ciąży ich źródłem staje się łożysko. Główne zadania estrogenów to: kształtowanie żeńskich organów rozrodczych, kontrola cyklu miesiączkowego oraz wpływ na nasz popęd seksualny.
Dodatkowo chronią one serce i naczynia krwionośne w czasie menstruacji, dbają o nawodnienie błon śluzowych i skóry oraz wspomagają gromadzenie wapnia w kościach, co przeciwdziała osteoporozie. Do najważniejszych hormonów estrogenowych zaliczamy estradiol, estriol i estron.
Progesteron
Chociaż progesteron jest często kojarzony z ciążą, jego obecność w organizmie kobiety nie ogranicza się jedynie do tego okresu. Jest produkowany przez ciałko żółte, które stanowi część pęcherzyka Graafa, zwłaszcza podczas owulacji. Jego stężenie wzrasta w drugiej fazie cyklu miesiączkowego, nawet jeśli ciałko żółte zaczyna zanikać z powodu braku zapłodnienia. Dzięki temu hormonowi możliwe jest zagnieżdżenie zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy oraz dalsze podtrzymanie ciąży. Jeżeli ciąża nie nastąpi, poziom progesteronu spada, prowadząc do menstruacji. W momencie, gdy kobieta zachodzi w ciążę, początkowo to ciałko żółte jest odpowiedzialne za produkcję progesteronu. Jednak po upływie 14-18 tygodni ciąży, łożysko również zaczyna go wytwarzać, a jego ilość jest na tyle wystarczająca, że obecność ciałka żółtego nie jest już konieczna.
Progesteron odgrywa wiele kluczowych ról w organizmie kobiety. Reguluje on proces dojrzewania pęcherzyka Graafa, zatrzymując go po owulacji oraz przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia zarodka, powodując zagęszczenie śluzu. Działa także hamująco na skurcze macicy. W trakcie ciąży progesteron jest niezbędny, ponieważ stymuluje błonę śluzową macicy i jajowodów do produkcji substancji odżywczych, chroni płód przed reakcją immunologiczną matki oraz przygotowuje piersi do karmienia. Jest również jednym z głównych składników wielu tabletek antykoncepcyjnych. Dodatkowo stosuje się go w terapii różnych zaburzeń związanych z miesiączkowaniem oraz w przypadkach zagrożenia poronieniem czy zatrucia ciążowego.
Lutropina (LH – hormon luteinizujący)
Hormon kobiecy produkowany przez przedni płat przysadki mózgowej jest kluczowy dla funkcjonowania jajników. Ten hormon reguluje również podział komórek w trakcie dojrzewania oraz jest odpowiedzialny za proces luteinizacji, czyli przekształcenie pęcherzyka Graafa w ciałko żółte.
Folitropina
Ten kobiecy hormon, produkowany przez przysadkę mózgową, kontroluje działanie estrogenów i jest odpowiedzialny za rozwój pęcherzyka Graafa. Wytwarzany jest w sposób podobny do LH.
Gonadotropina kosmówkowa
Hormon hcG odgrywa fundamentalną rolę w procesie ciążowym. Jest produkowany przez przedni płat przysadki mózgowej i ma kluczowe znaczenie dla utrzymania ciąży, zaczynając swoją działalność już w fazie luteinizacji. Jego główną funkcją jest wsparcie działania ciałka żółtego oraz stymulacja produkcji progesteronu. Wysoki poziom hcG w krwi i moczu kobiety świadczy o zapłodnieniu, co można wykryć już 7-8 dni po poczęciu.
Gonadotropina kosmówkowa dba o prawidłowe osadzenie zarodka w ścianie macicy. W początkowej fazie ciąży jest wytwarzana przez zarodek, ale później jej produkcję przejmuje łożysko. W pewnych sytuacjach hcG jest stosowany w terapii problemów z miesiączkowaniem oraz impotencją.
Równowaga hormonalna kobiet
Adekwatne poziomy hormonów kobiecych są kluczem do zdrowego funkcjonowania organizmu. Zaleca się regularne badania tych poziomów i konsultację z ekspertem, takim jak endokrynolog czy ginekolog. Zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie stężenie hormonów może być niebezpieczne. Jeśli chodzi o estrogeny, ich niedostatek może prowadzić do problemów ze snem, suchości skóry, uderzeń gorąca, niestabilności emocjonalnej oraz nieregularnych miesiączek. Natomiast nadmiar może powodować obrzęki i bolesne okresy.
Zaburzenia w poziomie progesteronu również są niepokojące. Niedobór tego hormonu może powodować dyskomfort podczas menstruacji, ból piersi oraz problemy z poczęciem i utrzymaniem ciąży. Nadmiar progesteronu rzadko jest diagnozowany. Najbardziej problematyczne dla kobiet jest nieprawidłowe stężenie androgenów. Zazwyczaj jest ich niewiele, ale wystarczająco dużo, by nie wpłynęło to negatywnie na libido czy prowadziło do depresji. Jednak często ich nadmiar prowadzi do pojawienia się cech męskich, takich jak nadmierne owłosienie, obfite miesiączki czy trudności z poczęciem dziecka.
Zaburzenia hormonalne u kobiet
Androgenizacja, czyli zbyt wysoki poziom męskich hormonów u kobiet, jest często diagnozowana przez obecność nadmiernego owłosienia, obserwowanego u 3-10% kobiet w wieku prokreacyjnym. Choć hirsutyzm (czyli nadmierne owłosienie) jest najbardziej charakterystycznym objawem, inne symptomy to nieregularne cykle menstruacyjne, nadwaga, trudności z trądzikiem, różne zmiany skórne oraz nadmierna aktywność. Warto dodać, że hirsutyzm może być również wskaźnikiem zespołu policystycznych jajników (PCO).
Aby skutecznie leczyć te objawy, konieczne jest przeprowadzenie serii badań, w tym badania krwi, pozwalające ocenić poziomy estrogenu, progesteronu, testosteronu, insuliny i gonadotropin. Dodatkowo zalecane jest USG narządów płciowych i jamy brzusznej. Po zidentyfikowaniu przyczyn i określeniu wewnętrznych nieprawidłowości zazwyczaj zaleca się terapię farmakologiczną, a w skrajnych przypadkach niewielkie zabiegi estetyczne.