Rozwój płodu i łożyska oraz zmiany hormonalne zachodzące w organizmie ciężarnej powodują głębokie zmiany w przemianie materii. Sprawdźmy, co się zmienia!
Wprawdzie wzrastanie i dojrzewanie płodu zachodzi w obrębie macicy, ale zmiany ciążowe dotyczą całego kobiecego organizmu. Przede wszystkim zwiększa się temperatura ciała, zwiększa się również ilość wody i krwi krążącej.
Artykuł powstał we współpracy z ekspertem: lek. med. Witoldem Kłosińskim.
Średni przyrost masy ciała ciężarnej wynosi około 12 kilogramów. W pierwszej połowie ciąży przyrost ten jest związany z rozwojem tkanki tłuszczowej i zatrzymaniem płynów. W drugiej połowie jest on związany ze znacznym zwiększeniem masy ciała płodu oraz przyrostem objętości płynu owodniowego. Co jeszcze się zmienia?
Przemiana węglowodanów w ciąży
Ponieważ w ciąży dochodzi do intensywnych zmian w przemianie materii, a jednocześnie wzrastający płód wykorzystuje znaczne ilości substancji odżywczych, mikroelementów i pierwiastków, ważne jest spożywanie regularnych posiłków. Powinny one być urozmaicone i bogate w owoce, i warzywa. Wegetarianizm w okresie ciąży jest stanowczo odradzany, gdyż może doprowadzić do niebezpiecznej dla płodu anemii. Jeżeli chodzi o zmiany w przemianie materii, są one szczególnie istotne w obrębie gospodarki węglowodanowej (cukry).
W prawidłowych warunkach fizjologicznych, po spożyciu pokarmu dochodzi do wzrostu stężenia cukrów we krwi. Wzrost ten jest jednak krótkotrwały, gdyż powoduje uwalnianie insuliny z trzustki. Ta z kolei ułatwia przyswajanie cukrów przez komórki docelowe i obniża jego skok poposiłkowy do granic normy. W przypadku nadmiernego odchudzania i zmniejszenia przyjmowania pokarmów, organizm wydziela hormony zwiększające uwalnianie glukozy ze zgromadzonych w organizmie zapasów.
W okresie ciąży charakterystyczna jest zwiększona wrażliwość na insulinę z jednoczesnym zwiększonym jej wydzielaniem w pierwszej połowie ciąży oraz zwiększona oporność w ciąży zaawansowanej. Związane jest to ze zwiększeniem działania hormonów antagonistycznych w stosunku do insuliny – takich jak glikogen czy hormony sterydowe. Ciężarne stosujące przed zajściem w ciążę insulinę musza pamiętać, że w pierwszej połowie ciąży dawki przyjmowanego hormonu należy zmniejszyć średnio o 50%.
W drugiej połowie ciąży zaznacza się również zwiększone zapotrzebowanie na glukozę. Związane jest to z intensywnym rozwojem płodu i łożyska. Stężenie glukozy we krwi płodu podlega wahaniom podobnym do tych zachodzących w organizmie mamy. Jest on zależny od poziomu we krwi ciężarnej. Pomiędzy trzecim a szóstym miesiącem ciąży stwierdza się najniższe poziomy cukru na czczo. Dlatego niektóre kobiety mogą budzić się w tym czasie z uczuciem wilczego głodu i lekkiego osłabienia. Solidne śniadanie na ogół rozwiązuje problem. Zapotrzebowanie energetyczne zwiększa się w zaawansowanej ciąży o mniej więcej 60-75%. Dlatego też w drugiej połowie ciąży należy pamiętać o zwiększeniu dawek insuliny o około 60%.
Przemiana białek a ciąża
Ilość białek gromadzących się w organizmie matki w okresie ciąży wynosi około jednego kilograma. Połowa z tego przypada na płód i łożysko, a druga połowa obejmuje białka powstające w obrębie mięśnia macicznego, we krwi oraz w piersiach. Dochodzi do wzrostu cholesterolu o blisko 50 procent w ciąży zaawansowanej.
Przemiana minerałów w ciąży
Jeśli chodzi o gospodarkę mineralną, podkreślić należy zwiększoną tendencję matczynego organizmu do zatrzymywania pierwiastków i minerałów w organizmie. Dotyczy to zarówno magnezu jak i cynku, wapnia, sodu i potasu. Normalna dieta powinna zawierać wszystkie niezbędne minerały, dlatego bardzo rzadko ginekolodzy i położnicy spotykają się z niedoborami pierwiastków u kobiet ciężarnych.
Pamiętać jednak należy o wzbogacaniu diety w produkty mleczne. Mleko i jego przetwory są niezbędnymi składnikami diety w okresie ciąży. Zwiększona ilość wapnia w diecie jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju płodu. W ciążach mnogich, w następujących w krótkim okresie po sobie kolejnych ciążach oraz u ciężarnych wykazujących tendencje do anemii bardzo ważna jest suplementacja żelaza. Wielokrotnie również należy przypominać kobietom o konieczności stosowania preparatów kwasu foliowego – zarówno w początkowym okresie ciąży jak i przed zapłodnieniem. Na ogół nie ma potrzeby dodatkowego podawania magnezu, wystarczająca jego ilość występuje w pożywieniu.
Gospodarka lipidowa
W temacie gospodarki lipidowej (tłuszcze) podkreślić należy, że jest ona bezpośrednio związana z preferowaną dietą. Pomimo wzrostu cholesterolu i triglicerydów, nie wszystkie kobiety mają problemy związane z nadmiernym wzrostem wagi. Dieta zrównoważona, nieobfitująca w pokarmy tłuste na ogół nie doprowadza do zwiększenia poziomu cholesterolu w okresie ciąży. Triglicerydy mogą przekroczyć normę nawet trzykrotnie. Wskaźniki te u znakomitej większości ciężarnych powracają do stanu sprzed ciąży. Trwa to u jednych mam krócej, u innych dłużej, ale normalizacja powinna zmieścić się w okresie do sześciu miesięcy od porodu.
Autor artykułu: lek. med. Witold Kłosiński